زیور آلات ورشویی هنری رو به افول

به گزارش سرویس هنری گلدنیوز، بروجرد و دزفول را مهد هنر دستی ورشویی نامیده اند. هنری به قدمت دو قرن که نهالش از لهستان آمده بود. پیوند ورشو، با هنر و فرهنگ ایرانی، به دست هنرمندان توانمندکشورمان، ثمره ای زیباتر از سرزمین مادریش به آن داد و رنگ و بوی کاملا ایرانی گرفت.

ترکیبات ورشو

زهرا عباسی فعال فرهنگی و پژوهشگر حوزه زیورآلات سنتی به گلدنیوز گفت: مشابه دست سازه های ورشو ایرانی را در هیچ جای دنیا نمی توان یافت.هنری که در ابتدا با ساخت ظروف سینی و سماور و کاسه های ورشویی با طرح های شگفت انگیز سنتی آغاز شد اما در ادامه با نبوغ هنرمندان ایرانی ورشو کار جای خودش را در دنیای زیور آلات دستسازه نیز، باز کرد.

این پژوهشگر گفت: ورشو،نوعی آلیاژ است که پایه اصلی آن، مس است.مس حدود 65 درصد از مواد تشکیل دهنده آن را شامل میشود. در مرحله بعدی از 18 درصد نیکل و 17 درصد روی در ساخت آن استفاده می شود.گاهی برای آنکه در هنگام کار انعطاف بیشتری داشته باشد ممکن است حدود 2 الی 3 درصد قلع و منگنز نیز به آن اضافه نمایند.

خواستگاه ورشو یا نقره آلمانی

وی افزود: چینی ها اولین کسانی بودند که  در حدود 2000 سال پیش، از ذوب سنگ معدن و نیکل که به آن پکتونک یا مس سفید می گفتند این آلیاژ را بوجود آوردند و چنان از این گنج کشف شده مسرور بودند که تا مدتها اجازه خروجش از چین را به هیچ جای دنیا نمی دادند. بعدها با اضافه کردن روی به این آلیاژ خواص آن بهتر شد. درنهایت ورشو به دست هندی ها راه خودش را به اروپا باز و در آنجا فصل جدیدی از توسعه را تجربه کرد و در اولین قدم، نامش به سیلور ژرمن یا نقره آلمانی معروف گشت.

یکی از نکات جالب توجه در آلیاژ ورشو این است که هر چقدر مقادیر نیکل در آن بیشتر باشد رنگ آن نقره ای تر است. هر چقدر مقدار مس در آن بیشتر باشد از قابلیت قلم کاری و شکل پذیری بالاتری برخوردار است.

بیشتر بودن فلز روی در آن، درجه سختی و مقاومت آن را افزایش می دهد اما در مقابل، از ظرفیت چکش خواری آن می کاهد.

ورشو در صنایع و موسیقی

زهرا عباسی از دیگر کاربردهای ورشو به گلدنیوز گفت: در ساخت ادوات موسیقی از جمله فلوت،شیپور فرانسوی و کلارینت نیز از ورشو استفاده می شد. ورشو در صنایع مختلف نیز از جمله صنایع الکتریکی ،صنایع غذایی و آشامیدنی به دلیل وجود مس که خاصیت ضد میکروبی دارد و همین طور در دکوراسیون داخلی منازل، مثل تولید دستگیره کشوها  نیز کاربردهای فراوانی داشته است. این آلیاژ رده بالا رسانای بسیار خوبی برای گرما و الکتریسه بوده لذا برای کاربردهای آزمایشگاهی،پزشکی و فضایی نیز بسیار مناسب است.

قلمکاری

عباسی افزود: انگشتر، دستبند و گردنبند پلاک و زنجیر،گوشواره ،بازوبند،سنجاق سر و ... که با طرحهای سنتی و جدید ساخته می شوند و زیبایی باشکوهی را از تلفیق قلم زنی در قلب فلز، ایجاد می نمایند.

این هنر با تولید ظرف و ظروف و قلیان و سماور نیز شناخته شده است. یکی از زیباترین دستسازه های قلمکاری شده را می توان در گلدان های ورشویی مشاهده کرد.

عهد قاجار، دوران اوج ورشو

این پژوهشگر در ادامه گفت: اوج رونق و شکوه این هنر به دوره قاجار باز می گردد. با هجوم استیل و پس از آن پلاستیک به بازار ایران رفته رفته ناقوس خطر این هنر زیبا به صدا درآمد.

ورشو به رنگ نقره ایست و آلیاژی از ترکیب نیکل و روی و مس می باشد که بعد از فرم گرفتن با نقش و نگارهای سنتی قلم زنی می شود. به آن ژرمن سیلور و یا نقره آلمانی نیز می گویند.

عباسی در ادامه گفت: نقش و نگارهای به کار رفته در این هنر به ظرافت قلم و سرانگشتان ماهر هنرمندانش اشاره دارد. طرح را چنان ماهرانه و ظریف قلم زده اند که گویی چون نقاشی زبر دست، بر روی کاغذی، در حال نقاشیند.

گردنبند و خلخال های سکه ای با رشته های آویزان که به زیبایی در کنار یکدیگر ردیف شده اند یادآور اصیل ترین طرحهای سنتی تاریخ هستند. مشابه آنچه که در زیورآلات شرقی باستانی و ملکه های مصر می توان دید.سینه ریز و پلاکهایی با زنجیرهای بزرگ که یادآور زیورآلات دوره هخامنشی و ساسانی اند.

  تلفیق باشکوه سنت و مدرنیته نیز را می توان در انگشترهای زیبای ورشویی مشاهده کرد.

این فعال فرهنگی افزود: در برابر مزایای فراوانی که ورشو دارد، به دلیل آنکه قابلیت کشش ندارد دچار ترک خوردگی می شود و نسبت به اسیدهایی همچون نیتریک و کروم حساس بوده و در برابر آلاینده های اسیدی و گوگردی نیز دچار لکه می شود.

کاربردهای ورشو در طول زمان

زهرا عباسی در خصوص قدیمی ترین کاربرد آلیاژ ورشو گفت: ضرب سکه در حکومتهای مختلف از قدیمی ترین کاربردهای ورشو بود. بعدها در تولید زیور آلات نیز به دلیل شباهت زیادش به نقره مورد استفاده قرار گرفت.در اوایل 1900میلادی مهمترین کاربردش را که در آبکاری نقره بود، پیدا کرد و بدین ترتیب جایگزین مس در آبکاری نقره گشت.

ورشو انتخابی مناسب برای زیورآلات

یکی از دلایل محبوبیت این آلیاژ در تولید زیور آلات این است که قابلیت چکش خواری و ماشین کاری خوبی دارد. با مُهرزنیِ داغ به راحتی می توان اشکال مختلف زیبایی را بر روی این آلیاژ ایجاد کرد. از سویی دیگر به دلیل شباهت بسیار زیادش به نقره می تواند جایگزین ارزانتری نسبت به آن باشد. به دلیل مقاومت خوبی که در برابر خوردگیِ شرایط محیطی دارد لکه جوشکاری و مراحل ساخت بر روی آن باقی نمی ماند.

قدیمی ترین سازندگان ورشو، سرخپوستان آمریکایی

از قدیمی ترین جواهر سازانی که در حوزه تولید زیور آلات ورشویی فعالیت داشتند سرخپوستان آمریکایی بودند.گردن آویز،دستبند و سینه ریز،سگک کمربند و گیره سر و زین اسب از جمله زیور الات زیبای ورشویی بودند که سرخپوستان آمریکایی با استفاده از ورشو تولید می کردند.

هنرمندان ورشو کار ایرانی با استفاده از فن چکش خواری و خم کاری و  نیز با استفاده از دستگاههای ساده و همچنین نیروی دست، آثار بسیار زیبایی را با آلیاژ ورشو خلق می کنند.

ورشو، هنری رو به افول

عباسی در ادامه گفت: هنری که متاسفانه به دلیل کمبود و عدم ساخته شدن آلیاژ آن و وارد شدنش به کشور روزهای سختی را می گذراند و تعداد هنرمندانی که در این هنر سنتی مشغول به کارند بسیار انگشت شمار شده است.

چالشهای پیش روی هنرمندان ورشوکار

بسیاری از این هنرمندان ورشوکار به دلایل فراوانی از جمله گران شدن قیمت آلیاژ ،سختی و زمانبر بودن تولید دستسازه های ورشویی،عدم حمایت از هنرمندان، و ... آن را کنار گذاشته اند.

زهرا عباسی در پایان گفت: اگر چاره ای اندیشیده نشود متاسفانه شاهد افول این هنر دویست ساله در هنر ایران خواهیم بود. هنر بزرگترین سرمایه فرهنگی هر ملتی محسوب می شود. می گویند تاریخ را فاتحان می نویسند اما بی شک هنرمندان یک سرزمین اصیل ترین و حقیقی ترین تاریخ را با قلم های خود و هنر دستانشان به ثبت می رسانند.هنر هر ملتی نشان دهنده تمدن آن ملت است و هنرمندان اصیل ترین پاسبانان فرهنگ و تمدن یک سرزمینند. 

انتهای پیام/