سکه ها در سفر تاریخ ( از اسکندر مقدونی تا هخامنشیان )

سکه هایی که امروزه در موزه ها و آرشیو شخصی کلکسیونرها میبینید را این بار عمیق تر بنگرید! سفرشان را در طول تاریخ تا این لحظه تصور کنید. دست به دست چرخیده.چه داستانها که ندیده و نشنیده.چه جنگ ها وصلح ها که نچشیده...گویی سکه ها تاریخ یک ملت را با خود حمل میکنند.

قدمت اولین سکه

به گزارش سرویس هنری گلدنیوز در سال 1889 میلادی در کاوش های دمرگان Domorgan در ارمنستان تعدادی حلقه بدست آمد. در کاوشهای موهنجو _دارو Mohenjo-Daro در پاکستان میله هایی از جنس مس کشف گردید که متعلق به 3000 سال پ.م. می باشد. که میتوان آنها را قدیمیترین وسیله مبادله تا قبل از اختراع سکه دانست.

در حفاریهای شوش نیز حلقه ها و میله هایی متعلق به 2000 سال پیش از میلاد بدست آمده است. در خرابه های شهرهای آشور شمش های طلا و نقره که متعلق به 2500 تا 1200 پ.م. است کشف گردیده که علاماتی بر روی آنها مشاهده می شود که حاکی از اولین قدم انسان جهت ابداع سکه می باشد.

پیدایش سکه

به گفته هردودت مورخ یونانی اولین انسانهایی که به ضرب سکه اقدام نمودند لیدیها بودند. با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و شهرت این قوم بخصوص وجود ذرات طلا در شنهای رود پاکتول Puctole که از سارد پایتخت لیدی عبور می کرد. مردم این سرزمین را متوجه تجارت و بخصوص ساختن سکه انداخت و بدین ترتیب وضع جدیدی در ادوار اقتصادی و تجارتی آن روزگار ابداع گردید.

قدیمیترین سکه های لیدی بشکل قطعه پهن نامنظمی است از مخلوط نقره و طلا (آلکتروم) که در روی آن شیارهایی موازی و پشت سکه چند فرورفتگی حک شده است و گاهی در بعضی از این فرورفتگی ها نقش حیوانی شبیه روباه به چشم می خورد زیرا روباه در لیدی مورد پرستش اهالی بوده است.

کروزئید ، نخستین سکه حقیقی جهان

در دوره کروزوس شاه لیدی سکه هایی معروف به کروزئید بوجود آمد که میتوان آنرا نخستین سکه حقیقی جهان دانست. کروزوئید (كروزسی) پادشاه لیدی دو نوع سكه طلا و یک نوع سكه نقره را رواج داد.

نوع اول طلای خالص : استاتر 17/8 گرم ـ نیم استاتر 08/4 گرم ـ استاتر 72/2 گرم ـ استاتر 36/1 گرم ـ 68/0 گرم ـ سكه های نقره : استاتر 89/10 گرم ـ نیم استاتر : 44/5 گرم ـ استاتر ( ترتیه ) : 63/3 گرم ـ استاتر ( هكته ) : 81/1 گرم ـ استاتر ( همی هكته ) : 90/0 گرم .

بدین ترتیب یك استاتر نقره ده گرم و هشتاد و نه صدم گرم وزن داشت و ده سكه نقره به وزن 90/108 گرم با یك استاتر طلا به وزن 17/8 گرم مبادله می شد . در روی سکه نقش شیر و گاو در حال حمله به یکدیگر هستند.در پشت سکه نیز چند مربع فرو رفته می باشد.

نخستین سکه جهان از جنس آلکتروم (طلا و نقره) در کشور لیدی ضرب شد

تاج پادشاهان ایرانی کجاست؟ / از تاج کیانی تا تاج پهلوی

سکه هایی به شکل لاک پشت

در شهرهای مختلف ساحلی کنار دریای اژه مثل میله Milet و افز Ephose سکه هایی ضرب شده بود که بر روی آنها نقش حیواناتی مثل شیر، گاو، گوزن و خوک دریایی بود. هر کدام ازین نقوش علامت شهر یا مظهر خدایان محلی هستند.

نقش و نگاره های مذهبی

نمونه های بسیار با ارزش از آنها که از تخت جمشید بدست آمده است در این مجموعه وجود دارد. در روی سکه های شهرهای ممالک یونانی و آسیای صغیر که در تصرف ایران بودند اغلب نقش خدایان افسانه ای بود. این نقوش متنوع کمک بزرگی به روشن شدن مذاهب دنیاى قدیم کرده است.مثلا بر روى سکه هاى آتن در یک طرف تصویر آتنا الهه یونانی، دختر زئوس و در طرف دیگر نقش جغد که مظهر اوست می باشد.

از عباسیان تا افشاریان

گروهی از سکه های قدیمی مربوط به دوران پس از اسلام وجود دارد که بر روی آن ها عبارت «محمد رسول الله» حک شده است. این سکه ها از زمان خلافت عباسیان تا سلسله صفویان و افشاریه در ایران مشاهده شده اند. سکه های محمد رسول الله قیمت متفاوتی دارد. این قیمت بسته به جنس آن، سال ضرب و… می تواند تغییر کند. همچنین نمونه های کمیاب آن از طلا ساخته شده اند.

سکه ها در عصر هخامنشیان

کوروش بنیانگذار هخامنشی کشور لیدی را تسخیر نمود و اکثر مناطق یونانى نشین را زیر سلطه خود در آورد. بجز کشور لیدى به نواحى تصرف شده که در آنها ضرب سکه رایج بود اجازه داد که مثل قبل به ضرب سکه هاى محلى ادامه دهند. وی تنها ضرب سکه هاى کروزوئید (كروزسی) را متوقف نمود.

اولین ضرب سکه در ایران

لذا داریوش هخامنشی (522-486 پ .م ) اولین کسی بود که در ایران به ضرب سکه اقدام نمود. وى سکه هاى طلا و نقره بنام هاى (دریک Daric و شکل یا سیگلوی Siglos) به ترتیب به وزن 41/8 گرم و 6/5 گرم ضرب نمود.

بر روى سکه تصویر شاه هخامنشی به شکل کماندار پارسی دیده می شود که به علامت نیایش خداى بزرگ اهورمزدا، زانوزده و کمانى را در حال کشیدن زه و در دست دیگر نیزه اى دارد. در پشت سکه نیز چند فرورفتگی مشاهده می شود. همچنین سکه اى از داریوش سوم بدست آمده است که بجاى نیزه خنجرى را بدست گرفته است . سکه هاى نخستین هخامنشی بنام سکه هاى شاهی معروف بوده است.

سکه سیمین سیگلوی از نخستین نمونه های ضرب شده در ایران بوده است که در زمان داریوش بزرگ و سایر پادشاهان هخامنشی رواج داشته است.

سکه زرین از نخستین سکه های ضرب شده در ایران بوده است.این سکه در زمان داریوش بزرگ و سایر پادشاهان هخامنشی رواج داشته است.

از انواع دیگر سکه هاى هخامنشی سکه هاى پادشاهان و ساتراپ های تابع مانند شاهان قبرس و فینیقیه و امرای کاری، لیسى، آراد می باشند که مدتها زیر نظر دولت هخامنشی در آمدند و استقلال داخلی پیدا کرده و سکه ضرب نمودند. از نمونه های بسیار جالب میتوان سکه هاى صیدا را نام برد.

سکه صیدا ضرب شده در زمان اردشیر سوم هخامنشی

سکه اسکندر مقدونی

سکه های اسکندر به واسطه تنوع نقش و زیبایی بسیار جالب است. برخی از آنها بی شک جز شاهکار هاى هنرى می باشد. درباره سکه هاى اسکندر و تصاویر وى بر روى آنها نظریات مختلفی وجود دارد. عده اى نقش این سکه را تصویر خود اسکندر می دانند که به صورت یکی از خدایان جلوه گر شده است. بعضى دیگر آنرا تصویر خیالى یکی از خدایان میدانند ، زیرا تصاویر اسکندر بر روى سکه ها یکسان نیست.

سکه هاى اولیه بخصوص سکه هاى طلا که داراى نقش کلاه خود است و در یونان و مقدونیه ضرب شده مربوط به خود اسکندر است. این سکه ها تصویر حقیقی او بوده است.

وزن سکه طلا اسکند مقدونی چقدر بود؟

سکه اسکندر مقدونی (336-323 قبل از میلاد) پس از مرگش در زمان فیلیپ سوم آریدایوس ، به نام اسکندر سوم در ضرابخانه صیدا و در زمان لائومدون ضرب شده است.

جلوی سکه تصویر سر کلاه دار آتنا است که به سمت راست نگاه میکند و پشت سکه ، نایک در سمت چپ ایستاده و تاج گل و استایلیس را در دست دارد.

وزن سکه اسکندر مقدونی 8.58 گرم می باشد.

نمونه سکه های اسکند مقدونی

گرانترین سکه های اسکندر مقدونی

اسکندر سوم (کبیر) مقدونی یک پادشاه نظامی مشهور است و سکه های او 2300 سال پس از انتشار محبوبیت پیدا کردند.

یک ده درهم نقره ای کمیاب از دوران سلطنت او در حراج دوم ژوئن 27600 دلارفروخته شد. این سکه یکی از گرانترین سکه های اسکندر مقدونی محسوب می شود.

این سکه متعلق به حدود 325 تا 323 قبل از میلاد است و 41.34 گرم وزن دارد و توسط Numismatic Guaranty Corp. درجه بندی شده است.

عصر اشکانی

از سکه هاى شاهان باختر (250 پ.م ) که بر ایالات شرقی حکومت میکردند نمونه هاى جالبی وجود دارد که هر یک نشان دهنده وضع اجتماعی، اقتصادی، تاریخ، هنر و فرهنگ آن سرزمین است.

سکه هاى اشکانی مدارک با ارزشی میباشند که نه تنها وضع اقتصادی آن دوره را معرفی میکند بلکه تاریخ 500 سال شاهنشاهی بزرگ ایران را از جهات مختلف بررسی میکند.

در دوره اشکانیان داد و ستد بوسیله سکه هاى نقره ، مس و برنز انجام می پذیرفت و سکه طلا تا بحال از آنها دیده نشده است.

عصر ساسانی

سکه های دوره ساسانیان نمونه بارزی از مذهب و فرهنگ آن دوران است.

پس از شاهنشاهى ساسانى و کشته شدن یزد گرد سوم در مرو فرمانروایان عرب، سکه هایى مشابه سکه هاى ساسانى ضرب کردند. این سکه ها در حقیقت اولین سکه هاى اسلامی بشمار میرود. حکمرانان مسلمان تصاویر خود را بر روى مسکوکات نقش نکردند بلکه تصاویر پادشاهان ساسانی را همانگونه که بود بر روى سکه گذاشتند.

نمونه ای از سکه عرب ساسانی که در دوره ی حکومت عراب بر ایران ضرب میشده است

امویان

سال 127ه.ق که قیام ضد اموى به رهبرى ابومسلم خراسانى قوت گرفت سکه هاى ویژه اى با مفاهیم سیاسى امویان ضرب گردید.این سکه ها بنام ابومسلم شناخته میشد. مانند سکه هاى امویان بدون نام خلیفه ، در ایالات جبال در خراسان و خوزستان و فارس ضرب میشد. نام ابومسلم خراسانى بر روى هیچیک از سکه هاى نقره نیامده است ولى بر روى سکه هاى مسى بین سال هاى 127تا 132 نام ابومسلم دیده می شود.

سکه هارون الرشید عباسی

اوایل قرن سوم هجرى ظهور حکومتهاى نیمه مستقل در ایران مثل طاهریان و صفاریان را مشاهده مى کنیم که داراى سکه هاى بسیار جالب و با ارزش هستند.

سکه یعقوب ابن احمد سامانی

دوران مغول

از حمله مغول به بعد به تدریج خط کوفى ازحالت کوفى شکسته به نسخ و نستعلیق در زمان صفویه تغییر یافت و در واقع تغییرات خط روى سکه ، خیلى کندتر از کتابت انجام پذیرفت.

سکه سلطان حسین صفوی

زمان قاجاریه

نوشته ها بر روی بعضی از سکه ها مثل سکه آقا محمدخان بسیار ساده بوده است. در این سکه ها فقط نام وی به صورت یا محمد بر بآلای اسامی شهرهایی که سکه در آن ضرب می شده است ، قرار دارد و بر پشت سکه یک بیت شعر نوشته شده است.

سکه ده تومان ناصرالدین شاه قاجار از نخستین سکه های ضرب ماشینی

عصر پهلوی

سکه های طلای پهلوی از سال 1305 تا 1357 مورد استفاده قرار می گرفته است. عبارت «پهلوی» واحد ارزش آن ها بوده است. این سکه ها در سال 1305 جایگزین سکه های قاجار با واحد تومان گردید و پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، با طلای بهار آزادی جایگزین شد. در ساخت آن ها از طلای عیار 22 استفاده شده است. سکه های پهلوی اول دارای تصویر رضاشاه بودند. قیمت سکه های یادبود پهلوی معمولا بیشتر از قيمت سكه هاي پهلوي معمولی است؛ زیرا تعداد کمتری از آن ها ضرب شده و خاص تر هستند.