آرایه ها و زیورآلات در دوره قاجار-قسمت اول

به گزارش سرویس هنری گلدنیوز ؛ در موزه جواهرات سلطنتی انواع زیورآلات دوره قاجار وجود دارد این جواهرات مورد استفاده شاهان، ملکه ها و به طور کلی درباریان آن دوران قرار می گرفت. در این میان، تاج ها و جقه ها و بازوبندهای مرصع به جواهر پادشاهان قاجار، از ویژگی هایی برخوردار است.

آغامحمدخان در آغاز سلطنت بسیار ساده تر از جانشینانش لباس می پوشید، با وجود این، تاج مرصع ساده و بازوبند مرصع به جواهر (مانند بازوبند نادرشاه) و ساعت جیبی مزین به انواع جواهر زیبا در تصاویر باقی مانده از او دیده می شود.

پولاک (ياكوب ادوارد پولاک (1818- ۱۸۹۱م )، اولین معلم طب در مدرسه دارالفنون، پزشک دربار ناصرالدین شاه و ایرانگرد محقق اتریشی )در سفرنامه اش می نویسد: مردان ایرانی از زر و زیورآلات فقط از ساعت جیبی زیبایی که در آن با فشار باز می شود و گاهی به وسیله زنجیری که یک سر آن به ساعت و سر دیگرش در جیب قلاب شده بود و درون جیب قرار می گرفت و همچنین انگشتر با نگین فیروزه و یک انگشتر ساده تر از عقیق که روی آن چیزهایی به خط تصویری که بی شباهت به تعویذ ( تعویذ یا حرز یا بلاگردان به دعایی گفته می‌شود که به گردن آویخته یا به جیب می‌اندازند.) نیست استفاده می کردند.

جواهرات فتحعلی شاه

در توصیف جواهرات فتحعلیشاه آمده است: «تاج شاهی اش کاملا پوشیده از جواهرات به هم انباشته الماس و یاقوت و زمرد بود؛ چنان به سنجیدگی و استادی در کنار هم نصب شده که گویی مجموعه ای از زیباترین رنگ ها را به پاسخ گویی بر درخشش متقابل یکدیگر واداشته اند؛ با این همه از جهت جلوه گری هیچ چیز یارای برابری با بازوبندهای پهنش و همچنین با کمربند جواهر نشانش نبود که در برخورد با تابش خورشید برای خودنمایی شعله ور می شدند.

بر این توصیف این را نیز باید اضافه کنیم که اولا فتحعلیشاه علاوه بر سنگ های مذکور به مروارید و لعل نیز علاقه مند بود و در زیورآلات شخصی او چون بازوبند، کمربند، سردوشی (پاگن) و غیره مروارید بسیار به کار رفته است. ( در دربار قاجار مروارید کاربرد بسیاری در میان زنان و مردان داشته است)

ثانیا او جقه های مختلفی را که در خزانه موجود بود بر تاج خود نصب می کرد.

تفاوت در چیدمان جواهرات و کاربرد جقه

تاجی که اکنون در موزه ی جواهرات موجود است جقه دیگری بر آن نشانده شده است . جالب است بدانیم در انواع تاج هایی که در تصاویر باقی مانده از فتحعلیشاه با جقه های مختلف موجود است، باید گفت که این تاج ها با اینکه به عنوان تاج کیانی نام برده شده، هیچ یک از لحاظ چیدمان جواهرات یا کاربرد جقه دقیقا همان تاج کیانی موجود در موزه جواهرات ملی نیست، ولی بسیار شبیه به آن است.

این مسئله یا مربوط به طراحی نقاشان آن دوره است یا بعدها در تاج کیانی دستکاری هایی انجام یافته است.

سنگ های عمده ای که در جقه به کار رفته (زمرد، لعل، یاقوت و الماس) همه از نوع بسیار اعلاست و پشت جقه سراسر از زر سرخ با طرحی زیبا ساخته شده است.

در همه پیکره ها بر فراز این جقه سه پر سیاه حواصیل (پرنده ای به نام غم خورک) که نشان سلطنت و از ترکستان است، دیده می شود.

در موزه جواهرات ملی جمهوری اسلامی ایران نیم تاج های بسیار زیبایی از زیورآلات دوره فتحعلیشاه موجود است.

سایر تاج و نیم تاج ها

تصویر زیر نیمتاج بسیار زیبایی است که فتحعلیشاه بیشتر مواقع آن را بر کلاه بلند خود که از پوست بره خود نصب می کرد.

این نیمتاج ها اغلب مرصع به لعل سرخ، یاقوت و الماس با زه های طلاست که روی زمینه ای از مینای سبز قرار دارند.

این نیمتاج سنگین و زیبا را برای فتحعلیشاه ساخته بودند و شاه که چون کمترین بندگان خود در بیشتر مواقع کلاهی بلند از پوست بره به سر داشت، این نیمتاج را بر پیشانیگاه کلاه خود جای می داد.

از لباس های فاخر تا زیورآلات قاجاریه

به طور کلی ایرانیان در آن دوران می کوشیدند که تا زنانشان لباس های فاخر بپوشند و از زیورآلات فراوان استفاده کنند، و این مسئله را در بسیاری از نقاشی های به جا مانده از آنان میتوان مشاهده کرد.

در آن دوران گوشواره های بلند یا کوتاه و پرکار و طلاکاری شده مزین به سنگ های زمرد و فیروزه و یاقوت و مرصع به مرواریدهای ریز به شکل هلال ماه یا قطره اشک ساخته شده می شد که در طرح و فرم در نوع خود بی نظیر بودند.

یک درب چوبی یا نقاشی لاکی از سده سیزدهم به ارتفاع 195 و عرض 117 سانتی متر در موزه ی ملی ایران موجود است که زیورآلات زنان قاجاری را نشان میدهد.

ویژگی های جواهرسازی در دوره قاجار

ساخت جقه های پر طاووسی و کاربرد فراوان مروارید در زیورهای مختلف در جواهرات قاجاری با کیفیتی متمایز ،تحت تاثیر جواهرسازی غرب بوده و این به سبب ارتباط پادشاهان و درباریان قاجار،با غرب بوده است.

اما از ویژگی های جواهرسازی در دوره قاجار، وفور قطعات طلاکاری است که یک رویشان میناکاری شده و روی دیگرشان با سنگ های قیمتی پر رنگ ترصیع یافته است .

در گالری «والترز» ( موزهٔ هنر والترز در بالتیمور مریلند آمریکا یک موزه هنری عمومی است که به سالِ ۱۹۳۴ میلادی درست شده‌است.موزه دربرگیرنده بیش از سی و شش هزار اثر در مجموعه‌هایی از هنر اروپا، مصر، خاورنزدیک، آسیای مرکزی، خاور دور و همچنین آمریکاست. از هنر ایران نمونه‌هایی از برنزهای لرستان، نقره‌های ساسانی، مینیاتور و … در موزه هنر والترز نگهداری می‌شود.) یک مجموعه کامل شامل جقه ای از مینا و الماس، کمربند فلزی با روکش طلا و صفحات میناکاری شده و قلابی مرصع به جواهر و گل سینه الماس دارد.

یک جفت گوشواره با دو پرنده و دو گوی مشبک در زیر آن و چهار گوی کوچک تر در انتهای آن شکل دیگری از گوشواره های رایج در آن دوره را نشان میدهد. (تصویرپایین )

قلاب هایی از طلا ونقره

جالب است بدانیم که چهره و بخشی از جلوی بدن زنان قاجار با کتان سفیدی پوشیده شده می شد که در جلو چشم توری داشت و به آن روبنده می گفتند؛ قسمتی از این روبنده پشت سر را نیز فرا می گرفت و در پشت سر با قلاب هایی به تناسب وضع مالی پوشنده از نقره یا طلا یا جواهر گرانبها بود، بسته می شد.

آویزهای دیگری نیز اغلب به شکل قطره اشک یا ناقوس (احتمالا تیته) که ناقوس مانند است و گاهی بیضی شکل و یا ورقه هایی از برگ ظریف بود که به سنگ های گوناگون مزین شده بود.

بازوبندها و النگوها و خلخال ها نیز برای زن های متمکن و درباری بسیار پربهاتر از زنان طبقات پایین تر بود و به قولی هیچ زنی بدون زیور نبود. منتها زنان ثروتمند در این مورد بسیار افراط می کردند.

جواهرات باقی مانده از این دوران در موزه جواهرات ملی یا نقاشی های مربوط به آن دوران، شاهد این مدعاست. از جمله این جواهرات سنجاق ویژه نگهداری روبنده و تاج های الماس مزین به سنگ های گران بها و گردنبندی از زمرد و الماس است که متعلق به قمرالسلطنه همسر ناصرالدین شاه و مادر مظفرالدین شاه است.

ادامه دارد....