پیرامون زبان زرگری ؛دوزو سزه تزه داز رزه مزه

به گزارش پایگاه خبری جهان طلا (گلدنیوز)،این مطلبی است که بیش از هر چیز شناختنش نه لزوما برای خواص و زبان شناسان که متنی در پی یافتن ریشه های این زبان و بیانش است و طبیعی است که جذابیتهایش نه صرفا برای عامه مردم که در طول سالها نسل های گوناگونی  به خاطر بانمک بودنش از آن استفاده و یا آن را مطالعه کرده اند چیزی که بیش از هر چیز به دلیل خاستگاه و عنوان زرگری اش گرچه در ابتدا کاربردی بوده یا آنطور که تعریف می کنند به درد کسبه طلا و جواهر می خورده اما در طول سالیان به یک فرهنگ بامزه و هر چند در حال فراموشی اما  به یک رفتار روزمره جالب تبدیل شده است. 

زبان زرگری

زبان زَرگَری  یک زبان من درآوردی است که بین اصناف بازار رایج بوده‌است. اساس ساختن آن همان زبانی است که مردم یک آبادی یا یک شهر با آن صحبت می‌کنند ولی واژگان را طوری دستکاری می‌کنند که غیر از خود آن گروه آن را نمی‌فهمند.

در منابع بهار عجم و آنندراج آمده: در حقیقت زبانی است که جمعی قرار دهند که دیگری نفهمد، الحاصل کنایه از جنگ ساخته است . ناظم الاطباء عنوان می کند: زبانی که جمعی در میان خود با هم قراری درتکلم دهند و از روی آن با هم حرف زنند تا دیگران سخن آنان را نفهمند.

در فرهنگ نظام آمده: زبان تکلمی مخصوصی که هر صنف از کسبه برای خود جعل میکنند که غیر از خودشان کسی نفهمد. در این زبان پس از هر یک از حروف کلمه ، یک حرف «ز» می آورند. چنانکه کلمه«من می آیم » به زرگری می شود: «مزنزن میزی آزایزم » (1)

روستای زرگر

این نوع زبان‌ها بین اصناف و پیشه‌وران و گاهی اقلیت‌های ایران یا گروه‌های کوچک تر اجتماعی رواج داشته و دارد؛ قدمت زبان‌های ساختگی در ایران حداقل به نخستین سند موجود که در سال ۳۷۲ قمری نوشته شده‌است برمی‌گردد.

پیشینه این زبان به لحاظ جغرافیایی به برخی روستاهای ایران باز می گردد که شناخته شده ترینش روستای زرگر است روستایی که در ۱۷ کیلومتری شهرستان آبیک قرار گرفته است. این روستا ۱۴ کیلومتر مربع مساحت و ۲۰۰ خانوار و بیش از یک هزار نفر جمعیت دارد و مردمانش از دیرباز به زبان زرگری صحبت می کنند. 

 هر چند به زعم برخی صاحبنظران باید بین این زبان با زبان زرگری رومانو که در برخی روستاهای ایران مثل آبیک قزوین استفاده می‌شود تفاوت قائل شد چون به کل دو چیز متفاوتند. 

دکتر هاینریش بروکش در سفرنامه جامع و انتقادی خود که در سال‌های ۱۸۵۹–۱۸۶۰ میلادی درباره  اوضاع اجتماعی  سیاسی ایران در زمان ناصرالدین شاه نموده‌است، با این حال تفاوت این زبان با زبان زرگری سمت قزوین(رومانو) را متوجه نشده و راجع به زبان زرگری چنین توضیح می‌دهد: "در کوشک موقعیت خوبی را که آرزو می‌کردم نصیبم شد و آن آشنائی با مردی از طایفه زرگرها بود که قبلأ از اروپائیان مقیم تهران در وصف آن‌ها داستان‌های باور نکردنی بسیار شنیده بودم.

بارها برای من تعریف کرده بودند که زرگرها به اصل و نصب خود که گویا رومانو(برخی روستاهای ایران مثل آبیک قزوین) هستند افتخار می‌کنند و زبان آن‌ها گرچه فارسی است ولی بسیاری از اصطلاحات یونانی را مخصوصاً در شمارش اعداد حفظ نموده‌اند.

من نه تنها چنین ادعای سستی را به هیچ وجه و در هیچ‌یک از موارد، مستند و قابل اعتماد نیافتم بلکه پی بردم که در این زبان با تلاشی نافرجام سعی می‌شود زبان فارسی را به طرز خودسرانه‌ای دولا پهنا ادا کند. مرد زرگر را که در کوشک ملاقات کردیم از اهالی و متولد همدان بود.

کلمات فارسی زیر نمونه‌ای از بیانات آن مرد با لهجه خودش است: یزه کیزه(یک)دوزو تازه(دو)سه زه تازه(سه)، بیزیستازه(بیست) صزد تازه(صد) و..." (2)

ویژگی زبان

بد نیست بدانیم که زبان یک چیزساختارمند برای ارتباط است. ساختار یک زبان دستور زبان و اجزای آزاد آن، واژگان آن است. زبان‌ها ابزار اصلی ارتباط انسان‌ها هستند و می‌توانند از طریق گفتار، نشانه یا نوشتار منتقل شوند. بسیاری از زبان‌ها، از جمله زبان‌های رایج دنیا، دارای سامانه‌های نوشتاری هستند که امکان ضبط صداها یا نشانه‌ها را برای فعال‌سازی مجدد در آینده فراهم می‌کنند.

زبان انسان به یک روش انتقال (دیداری، صوتی یا غیره) وابسته نیست و بین فرهنگ‌ها و در طول زمان بسیار متغیر بوده است. زبان‌های انسانی دارای ویژگی‌های زایایی بودن و قشرشکن بودن هستند و بر قراردادهای اجتماعی و یادگیری متکی هستند.

 برخی از نظریه‌ها بر این ایده مبتنی هستند که زبان آنقدر پیچیده‌است که نمی‌توان تصور کرد که به سادگی از هیچ در شکل نهایی خود ظاهر شده باشند. بر اساس این دیدگاه، زبان باید از سیستم‌های «پیش از زبانی» پیشین در میان اجداد ما و قبل از انسان تکامل یافته باشد.

از این زاویه باتوجه به کهن بودن زبان در نزد ایرانیان به زعم دیدگاه استاد فریدون جنیدی ریشه همه زبان ها از زبان پهلوی مختص ایرانیان باستان است.

تاریخ شناخت زبان

دانش بررسی زبان به سده‌های پیش برمی‌گردد و کهن‌ترین نمونه بررسی سامانمند زبان از هندوستان و تمدن هند و ایرانی است.

در آنجا شخصی به نام پانینی در سده ۵ پیش از میلاد به مطالعه جامع و علمی زبان سانسکریت پرداخت و اصول استواری از زبانشناسی را بنیان نهاد. وی مفاهیمی مانند واج، تکواژ و غیره را سده‌های پیش‌تر از زبان‌شناسان غربی درک و توصیف کرد. 

در خاورمیانه، سیبویه، زبان‌شناس برجسته ایرانی، اواخر عمرش توصیفی جامع و زبان‌شناسانه از زبان در شاهکار خود به نام "دستورنامه" به دست داد.

وی در این کتاب نظریه آواشناسی و واج‌شناسی ویژه‌ای پدیدآورد. در غرب، پیشرفت دانش ریاضیات و دیگر سیستم‌های مشخص در سده بیستم میلادی منجر به کوشش دانشوران در مطالعه علمی زبان به عنوان یک «نشانه معنائی» شد. این کوشش‌ها به پیدایش رشته‌ای از دانش به نام زبانشناسی انجامید که بنیان‌گذار آن فردینان سوسور است.

دستور زبان زرگری

به عقیده صاحبنظران زبان زرگری در حقیقت یک زبان نیست بلکه اعمال کدگذاری روی آواهای واژگان است. با این تفسیر بسیاری زبان‌ها را می‌توان به صورت زرگری بیان کرد اگرچه این قاعده تاکنون تنها روی زبان فارسی انجام شده‌است.

برای بیان یک واژه در زبان زرگری واژه به سیلاب‌های تشکیل دهنده آن تقسیم می‌شود. هر سیلاب زبان فارسی شامل با یک صامت (حرف بی صدا) و یک مصوت (حرف صدادار) شروع می‌شود.

در زبان زرگری هر سیلاب دو بار ادا می‌شود با این تفاوت که در سیلاب دوم حرف ز جایگزین صامت اول می‌شود و بقیه سیلاب به همان صورت تلفظ می‌شود. 

در حقیقت قاعده زبان زرگری به زبان ساده اینگونه است که بعد از هر حرف یک "ز" با صدای همان حرف قرار می گیرد و اگر حرف ساکن باشد "ز" قرار نمی گیرد(3). برای مثال:

بازار = با + زار = بازا زازار baazaa zaazaar

پل = پ + ُ + ل = صامت + مصوت + صامت = پُزُل pozol

بابا = با + با = بازا + بازا = بازابازا baazaabaazaa

سلام = سَ + لا + م = سَ + زَ + لا + زا + م«ساکن است» = سَزَلازام

چطوری: چِ + طو + ری = چِ + زِ + طو + زو + ری + زی = چِزِطوزوریزی

تو = توزو! tozo

من = مزن mazan (

او = اوزو oozoo

دب (مثل دب اکبر) = دزب dozob

خر = خزر khazar

شما = ش + ما = شز مازا shozo mazaa

چرا = چٍ + را = چز رازا chezeraazaa

تنی = ت + نی = تز نیزی taza nizi

کیو (به معنی ”چه کسی را”) = کی + یو = کیزی یوزو kizi yozo

بیا = بی + یا = بیزی یازا bizi yaza

چطوری = چ + طو + ر ی = چزطوزو ریزی cheze tozo rizi

مثال = م + ثال = مزثازال meze saazaal

بِبُر: بِ + بُ + ر = بِ + زِ + بُ + زُ + ر = بِزِبُزُر!

می‌تونی = می+ تو + نی = میزی توزو نیزی mizi toozoo nizi

کتاب = ک + تاب = کزتازاب keze taazaab

موبایل = مو + بایل = موزو بازایل mozobaazaail

مبل = موزبل mozobl

و به این ترتیب چیزی که به جاذبه های طلا و جواهر و حرفه زرگری با قدمت و پیشینه و فرهنگ روزمره اش می افزاید این است که ایران به عنوان کشوری با تنوع و جذابیتهای فرهنگی حتی در بهره مندی از زبان هایی با کاربردها و مشخصه های جالب در فرهنگ روزمره خود می تواند به عنوان محصول مطالعاتی مورد بررسی و نگاه پژوهشگرانه قرار گیرد. 

تیتر برگرفته از ترانه زرگری ساخته حسن شماعی زاده است.

پانویس:

1ـ لغت‌نامه دهخدا

2ـ دانشنامه ویکی پدیا

3ـ همان

انتهای پیام