ایران باستان، شب یلدا و رنگ سرخ یاقوت و لعل

به گزارش پایگاه خبری جهان طلا(گلدنیوز)،«شب یلدا» به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده است. در ایران باستان این اعتقاد پدیدار بود که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش اند. مردم ایران باستان یعنی اقوام آریایی از هند و ایرانی و همچنین هند و اروپایی به عنوان انسان های خردمند تاریخ معتقد بودند با پایان یافتن شب یلدا به عنوان آخرین تلاش تاریکی برای ماندن شب زایش خورشید (مهر) است(1) و این به معنی نوید پیروزی نور  بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.(2)

مهر نتیجه برتری نور و خورشید

شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و مبارزه هم می‌دانند. در این شب، "مهر" آن‌چنان‌که در اوستا و نوشته‌های پادشاهان هخامنشی آمده، میترا به جهان بازمی‌گردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود. آئین مهرپرستی یا آئین مهر برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت شکل گرفته‌است. بعضی پژوهشگران هم بر این باورند که در شب یلدا "فرستاده ای" زاده می‌شود.

به دنبال رنگ سنگ در شب یلدا

اگر به دنبال رنگ متناسب با شب یلدا در میان سنگهای موجود باشیم نه در الماس و زمر و زبرجد گارنت ، اوپال ، آمیتیست، آکوامرین ، سیترین، مروارید، تورمالین ، توپاز و تانزانیت و یاقوت کبود که در سنگ گارنت و یاقوت سرخ به رنگ شب یلدا می رسیم.

رنگ سرخ یاقوت حاصل ناخالصی های مس یا به رنگ خون

یاقوت یا بهرامن نوع سرخ‌رنگ و متبلور کوراندوم است که بعد از الماس از سخت‌ترین کانی‌ها محسوب می‌شود. گفته شده درجه سختی یاقوت ۹ در مقیاس موس است.

کوراندوم از کانی‌های سنگ‌های آذرین و دگرگونی است و نوعی آلومین (اکسید آلومینیوم) محسوب می‌شود که ممکن است حاوی مقدار کمی ناخالصی از عناصری همچون تیتانیوم، مس، منگنز، کروم و آهن باشد. وجود این ناخالصی‌ها باعث ایجاد رنگ‌های مختلف مانند آبی، زرد، بنفش، صورتی، نارنجی، و سرخ در کوراندوم می‌شود.

کوراندوم‌هایی که رنگی به‌جز سرخ و صورتی داشته باشند یاقوت کبود نامیده می‌شوند و کوراندوم‌های سرخ‌رنگ و صورتی با نام یاقوت سرخ شناخته می‌شوند.

صورتی به رنگ خون قرمز رنگ است سنگ قیمتی، انواع از مواد معدنی سنگ سنباده (اکسید آلومینیوم) انواع دیگر کوراندوم با کیفیت جواهرات یاقوت کبود نامیده می شوند.

یاقوت سرخ به همراه آمتیست، یاقوت کبود، زمرد و الماس یکی از جواهرات اصلی است.

خاستگاه یاقوت: یاکَند

کلمه یاقوت در لاتین به معنی قرمز آمده است. رنگ یاقوت سرخ به دلیل وجود عنصر کروم است. همچنین یاقوت طبق سنگ های تولد به میلادی یاقوت متعلق به ماه ژوئیه است.

بیشتر یاقوت جهان در کشورهای ایران، میانمار، سری‌لانکا، کنیا، ماداگاسکار، موزامبیک و گرینلند  قرار دارد و مرغوبترین آن‌ها در دره موگوک در میانمار یافت می‌شود.

ریشه یاقوت از زمان باستان و فارسی میانه به صورت یاکَند به تدریج در فارسی کنونی وارد شده و در یونان باستان با عنوان hyakinthos  و در عربی به صورت «یاقوت» خطاب می شده‌است. 

باور پیشینیان

برای کسانی که آرزوهای بلندی در شب یلدا دارند بد نیست بدانند که یونانیان اعتقاد داشته‌اند که این سنگ به صاحبش نیروهای خاصی از جمله موفقیت، سلامتی، دانش و ثروت می‌دهد. بر پایه باور و پیشینیان همه گوهرها در آتش می‌گدازد بجز یاقوت رُمّانی. محمد بن محمود همدانی در کتاب عجایب‌نامه درباره یاقوت می‌گوید: «طبع وی گرم و خشک است، به درجه رابع. هر که با خود دارد از طاعون ایمن بُوَد.

یاقوت از زر و سرب سنگی‌تر بُوَد. معدن وی کوه رُهون است به سَرَندیب (سریلانکا) که آدم به آن فروآمد، و در میان دریاست. هر که یاقوت با خود دارد، خون در تن وی صافی کند و از خُمود و سکته و صرع ایمن بود.»(3)

گارنت، نارسنگ یا لعل

نارسَنگ یا لَعل یا گارنت از مجموعه سیلیکات‌ها و از کانی‌های دگرگونی است و از واژه گراناتوم گرفته شده و از نوع شفاف و تراش‌خورده آن به‌عنوان جواهر بهره می‌برند.

انحلال آن‌ها در اسیدها به سختی صورت گرفته و به ندرت ذوب می‌شوند. متغیر  برای ایزومورف‌های مرتبه بالای آن عناصر در کانیها به صورت اولیه یافت می‌شوند.

قرمز روشن تا قرمز تیره، قهوه‌ای تیره، سیاه رنگ اثر خط: سیاه برای اولین بار در ایتالیا کشف شد و از نظر شکل بلور: رمبودودکائدر، رنگ: بی‌رنگ، سیاه، صورتی، قرمز تیره، سبز روشن، بنفش تیره، قرمز روشن، شفافیت: غیر شفاف، نیمه کدر، شکستگی: صدفی، نامنظم، خشن، جلا: شیشه‌ای، چرب، ابریشمی، رخ: ناقص، مطابق با سطح و در رده‌بندی سیلیکات است. همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد و منشأ تشکیل آن ماگمایی، پگماتیت، دگرگونی، دگرگونی مجاورتی، آبرفتی است.

کاربرد گارنت

کاربرد نوع شفاف نارسنگ به دلیل زیبایی و چشم‌نوازی آن در تولید سنگ‌های قیمتی است؛ ولی انواع مات آن به علت استحکام و زبری، در تولید سمباده و همچنین تولید فیلتر تصفیه آب استفاده می‌شود.

همچنین به عنوان ساینده اصلی در عملیات بلاست و برای آماده‌سازی سطح فولاد ضدزنگ قبل از رنگ آمیزی صنعتی به کار می‌رود.

خاستگاه گارنت

گارنت‌ها در برخی موارد ماگمایی است و در برخی موارد دیگر آن را به یک فاز زینوکریستی دیرگداز (به‌صورت تفاله‌ای) نسبت می‌دهند که از سنگ‌هایی با منشأ دگرگونی به‌وجود آمده است و گاه آنها را به یک منشأ متاسوماتیکی منتسب می‌دانند.

همچنین برخی محققین تشکیل گارنت‌های ماگمایی را به تبلور در فشارهای بالا و یا تبلور در فشار‌های نسبتاً پایین ماگمای پرآلومین تفریق‌یافته نسبت می‌دهند(4).

 فال حافظ "شب یلدا"

ایرانیان سراسر دنیا شب یلدا را با فال حافظ شیرازی(5) سر می کنند که با گشودن آن گویا قرن ها پیش حال و روز امروزمان را در غزلیاتش بیان کرده است و یا همچون گوهری شب چراغ پرتویی از نور و روشنایی در امتداد مسیرمان می افکند.

چه جالب که لعل و یاقوت از جمله سنگهایی است که علاوه بر سخن سرایان ایران(6)، حافظ بارها در توصیفاتش به کار برده و به آن اشارات تمثیل وار کرده است.

گلدنیوز به همین بهانه، غزلی از غزلهای حافظ شیرین سخن را به بهانه اشاره به این دو سنگ خوش رنگ، زیبا و گرانبها(7) که سالهاست زینت بخش زیبایی زنان افتخار آفرین ایرانی است، در این شب که بیش از هر زمان نیازمند به بار نشستن آرزوهایمان هستیم، می گشاید:

بگذار تا ز شارع میخانه بگذریم/کز بهر جرعه‌ای همه محتاج این دریم

روز نخست چون دم رندی زدیم و عشق/شرط آن بود که جز ره آن شیوه نسپریم

جایی که تخت و مسند جم می‌رود به باد/گر کم خوریم خوش نبود به که می خوریم

تا بو که دست در کمر او توان زدن/در خون دل نشسته چو "یاقوت" احمریم

واعظ مکن نصیحت شوریدگان که ما/با خاک کوی دوست به فردوس ننگریم

چون صوفیان به حالت و رقصند مقتدا/ما نیز هم به شعبده دستی برآوریم

از جرعه تو خاک زمین  در  و "لعل" یافت/بیچاره ما که پیش تو از خاک کمتریم

حافظ چو ره به کنگره کاخ وصل نیست/با خاک آستانه این در به سر بریم

در این رابطه بیشتر بخوانید:

تاریخ زرگری / زرگرخانه و زرگرباشی در تاریخ هنرصنعت ایرانی

تندیس نقره ای گاو زانو زده ایلامی اوج شکوه و عظمت هنر ایران

پیرامون زبان زرگری ؛دوزو سزه تزه داز رزه مزه

پانویس:

1ـ ریشه اعتقاد کریسمس، رویکرد آغاز سال با زایش خورشید در فرهنگ ایرانی است.  

2ـ دانشنامه ویکی پدیا

3ـ محمد بن محمود همدانی، عجایب‌نامه

4ـ دانشنامه ویکی پدیا

5ـ مرسوم است که در این شب بزرگ خانواده تفألی به دیوان حافظ می‌زند و اهل ذوق و شاعری سروده‌های خود را برای دیگران می‌خوانند. این‌ها آدابی هستند که از فرهنگ باستانی مهر در میان مردم باقی مانده و هر سال با شب یلدا نو می‌شوند.

6ـ علاوه بر حافظ بسیاری از  شاعران ایرانی بارها به این دو سنگ پرداخته اند. فردوسی شاعر پارسی‌گوی سده چهارم با اشعار حماسی و حکیم نظامی با اشعار غنایی در سده ششم همچون حافظ معنای یاقوت و لعل را در قالب استعاره و تشبیه بیان کرده اند. فردوسی در داستان دوازده رخ می‌سراید: چو برخواند نامه به‌خسرو دبیر/ ز یاقوت رخشان دهان هجیر؛  و نظامی عنوان می دارد:  شبان روزی به ترک خواب گفتند/  به مرواریدها یاقوت سفتند(ن.ک: زهره مرادی؛ بررسی کاربرد لعل و یاقوت در اشعار شاعران ایرانی، پژوهش هنر شماره سه)

انتهای پیام/