«حلقه آریاگان» شاهکار اسرارآمیز طراحی جواهرات !

در پاییز سال ۱۳۶۱ خورشیدی، هنگام خاکبرداری عملیات سد سازی بر روی رودخانه مارون در نزدیکی ارجانِ بهبهان(ارگان، عربی شده واژه ارگان/آریاگان نام باستانی شهرستان بهبهان در استان خوزستان و از ایالات مهم دوره ساسانی در منطقه جنوب غربی ایران است[۱])، حفره ای در زمین پیدا شد که درون آرامگاه سنگچینِ یکی از بزرگترین پادشاهان ایلام(جسد به جا مانده پس از ویرانی بزرگ «آشوربانیپال»[۲]) قرار داشت. از داخل این آرامگاه (متعلق به حدود هزاره دوم قبل از میلاد مسیح)، تابوتی بزرگ از جنس برنز، نود و هشت دکمه زرین، ده ظرف استوانه‌ای، یک خنجر، کوزه سیمین، پایه آتشدان، میله نقره‌ای، تُنگ و ساغر و سینی برنزی با تصاویر تاریخی و جسد مردی که «حلقه طلایی» در دستش قرار داشت، پیدا شدند[۳] که همه باستان‌شناسان جهان را شگفت‌زده کرد. قدمت این اشیا با طراحی های زیبای غیر قابل وصف و سرگیجه آور، به ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح(ع) برمی‌گشت. روی «حلقه طلایی» داخل آرامگاه که در دست چپ متوفی که روی سینه اش قرار داشت، نقش قرینه ای از شیرهای بالداری حکاکی شده که به درخت مقدس تکیه داده اند(نقش شیر بالدار بر این حلقه که در آن دوران نشانه قدرت و فرمانروایی بود، باعث شد تا این شیء عجیب و شگفت آور را «حلقه قدرت» بنامند)؛ در حقیقت طراحی دقیق این حلقه (از مهم‌ترین کشفیات باستان‌شناسی تاریخ ایران) حلقه‌ای به وزن ۲۷۳ گرم با ارتفاع حدود ۱۷ سانتی‌متر دارای دسته استوانه ای و هلالی شکل تو خالی است که دو انتهای آن به دو صفحه بیضی شکل ختم می‌شود؛ قسمت داخلی این صفحه‌ها به‌طور قرینه با نقش دو شیر بالدار که در دو طرف درخت مقدس ایستاده‌اند و پنجه بر پنجه یکدیگر گذاشته و غرش می‌کنند، تزیین شده‌است؛ دور تا دور نقوش، نقش گیس باف دیده می‌شود، در زیر پای شیرها سه ردیف نقش به صورت طاق هلالی شکل، کنده شده و بر روی دسته، شیارهایی ایجاد شده که انتهای آنها به یک گل دوازده پَر در قسمت بیرونیِ دو صفحه، ختم می‌شود. روی دسته این حلقه نیز نوشته ای با عنوان «پسر کورولوش» به خط میخی ایلامی حک شده است.

«حلقه قدرت آریگان» در کنارِ صورتک قوچِ تپه‌حصار، جامِ کلاردشت، پلاکِ زیویه، جامِ مارلیک، دستبندِ زرینِ مرصعِ جوبجی خوزستان و تکوک ریتونِ همدان، هفت شاهکار طراحی هنر طلا و جواهرات تاریخ و فرهنگ ایران از دوره مفرغ جدید تا دوره هخامنشی (۴۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش) را شکل می دهند. هنر اختصاصی ایرانیان که وسوسه دیدنشان بر حیرت هر ملیتی در طول تاریخ می افزاید.

دقت در طراحی و قرینه‌نگاری نقوش این دو صفحه بی‌نظیر است و کل اثر به صورت چکش‌کاری و حکاکی ساخته شده، چراکه با ظرافتی ستودنی هیچ اثری از چسب یا لحیم‌کاری در آن دیده نمی‌شود. کارشناسان، قدمت این قطعه طلا که اکنون در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شود را ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح(ع) دانسته اند.
تاکنون نمونه‌های مشابه اندکی مانند این حلقه در مناطق شوش و چغازنبیل به دست آمده که کوچک‌تر از «حلقه آریاگان» هستند و کاربرد آن‌ها هم مشخص نیست. به باور کارشناسانِ طراحی، «حلقه آریاگان» چیزی نیست که بتوان آن را به گردن انداخت یا مثل دستبند از آن استفاده کرد. حتی دسته آن جای چهار انگشت یک دست را بر خود ندارد. پس طبق احتمالات عنوان شده، در مراسم مذهبی یا آئینی از آن استفاده نمی‌شده است. اما در نقش‌برجسته‌های مختلفی از تاریخ ایران باستان، نمونه مشابه چنین حلقه‌ای را دست بزرگ‌زادگان یا شاهان ایران می‌بینیم که انگار نمادی از قدرت بوده، اما کارشناسانِ طراحی نمی‌دانند که کاربری حلقه آریاگان هم مثل آن‌ها بوده یا نه. از آن‌جا که تاکنون هیچ نمونه‌ای مانند این حلقه کشف نشده، کاربری این شیء به‌صورت یک راز باقی مانده است. حلقه‌ای بی‌همتا، رازآلود واسرارآمیز که شاهکار هنر طراحی است و دنیا را مفتون رمز و رازهای هنر ایرانیان کرده است.

پانویس:
۱-اَرگان شهر باستانی متعلق به دوره ایلامی، دوران میانی در ایران در مرز خوزستان و فارس واقع شده‌بود و اکنون خرابه‌های شهر در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی بهبهان در دو طرف حاشیه رود مارون بهبهان قرار دارد. قدمت این شهر به دوره ساسانیان (۲۲۴–۶۵۲ میلادی) نسبت داده شده است.

۲- بر اساس منابع تاریخی به دست آمده از کتیبه ها «آشوربانیپال» پادشاه قدرتمند آشور وقتی به شوش لشگر کشید و آن را ویران کرد گفت: «تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم.» پس از این شکست، تمدن ایلام گرچه دیگر قدرت پیشین خود را به دست نیاورد، اما همچنان در «هنر و صنعت» بخصوص طراحی نقوش برجسته روی طلا و سایر فلزات یگانه بود.

نمونه‌ بی نظیر اش در تاریخ انگشتر سحرانگیز و خیره کننده «حلقه قدرت» است که هم اکنون بزرگ‌ترین طراحان دنیا از طرح حلقه قدرت در جواهرات و طلاهای مورد علاقه مخاطبان دنیا به طرز ماهرانه ای استفاده می کنند نگاهی به مُدهای برگرفته از ایده حلقه قدرت این سال‌های کمپانی های جواهرات در دنیا بخصوص نمونه های شرکت طلاسازی کارتیه با طراحی های پیچیده و عجیبش که همچنین تراشکاری های اعجاب انگیز بر روی انواع سنگ های قیمتی و کمیاب و برشکاری ظریف بر روی طلا برای مشابه سازی حلقه قدرت آریاگان باعث بوجود آمدن قطعه جواهرات مدرن و چشم نوازی که ارتباط مستقیمی با فرهنگ ایرانی دارد شده است.

۳-تیم باستان‌شناسی با همراهی «فائق توحیدی» و «علی‌محمد خلیلیان» از کارشناسان دفتر حفظ آثار تاریخی وقت موفق به این کشف شدند.

نویسنده :اصغر کشانی

انتهای پیام/