آیا مکانیسم ماشه بلای جان بازارها میشود

به گزارش سایت اخبار طلا و جواهر گلدنیوز، فرایند فعال‌سازی مکانیسم ماشه به جریان افتاده است، هرچند پیش از آن آمریکا تحریم‌های سختگیرانه دیگری بر اقتصاد ایران اعمال کرد؛ از لغو معافیت تحریمی بندر چابهار و لغو معافیت تحریمی عراق برای واردات انرژی از ایران تا تحریم شبکه انتقال پول نفت ایران به کشور. حالا پیش‌نویس قطع‌نامه‌ برای ادامه لغو تحریم‌های سازمان ملل به شورای امنیت رأی نیاورده و شرایط برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران فراهم شده است. گذشته از این رویترز در آستانه فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران گزارش داده که حجم نفت روی آب ایران به حدود 10 برابر رسیده اما آیا این به معنای توقف صادرات نفت ایران است؟

اخبار روزهای اخیر حاکی از افزایش فشارهای تحریمی بر ایران است. هم‌زمان با بالاگرفتن بحث فعال‌سازی مکانیسم ماشه و برگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، آمریکا در روزهای اخیر تحریم‌های جدیدی را علیه کشور اعمال کرده است.

شبکه تلویزیونی ایندیا تودی از تصمیم آمریکا مبنی بر لغو معافیت اعطاشده در سال ۲۰۱۸ برای عملیات در بندر راهبردی چابهار ایران خبر داد، اقدامی که می‌تواند بر نقش هند در توسعه این بندر کلیدی تأثیر بگذارد. به گزارش این شبکه تلویزیونی این تصمیم که از ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ لازم‌الاجراست، به عنوان بخشی از کارزار «فشار حداکثری» واشنگتن علیه تهران اتخاذ شده است. این معافیت که تحت قانون آزادی و مقابله با گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران (IFCA) صادر شده بود، به هند و سایر کشورها اجازه می‌داد بدون مواجهه با تحریم‌های آمریکا، به کار خود در این بندر ادامه دهند. چابهار برای هند از اهمیت استراتژیک برخوردار است زیرا با دورزدن پاکستان، مسیر تجاری به افغانستان و آسیای مرکزی را فراهم می‌کند.

وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای در ۱۶ سپتامبر اعلام کرد که این تصمیم با سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا برای منزوی‌کردن ایران همسو است و پس از پایان معافیت‌ها، افرادی که بندر چابهار را اداره می‌کنند یا در سایر فعالیت‌های شرح داده‌شده در قانون آزادی و مقابله با گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران شرکت می‌کنند، ممکن است در معرض تحریم‌های آمریکا قرار بگیرند.

لغو معافیت تحریمی بندر چابهار در شرایطی رخ می‌دهد که دهلی نو در ۱۳ می‌۲۰۲۴، اولین توافق‌نامه بلندمدت بندری برون‌مرزی خود را امضا کرد، قراردادی ۱۰ساله برای اداره بندر چابهار با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی ایران. طبق این قرارداد، شرکت بنادر جهانی هند (IPGL) متعهد به سرمایه‌گذاری حدود ۱۲۰ میلیون دلاری و همچنین جمع‌آوری ۲۵۰ میلیون دلار اعتبار دیگر برای زیرساخت‌های اطراف این بندر شد.

گذشته از این، آمریکا مانع رسیدن گاز ترکمنستان به عراق از طریق ایران شده است. پیش از این عراق دارای معافیت تحریمی برای واردات انرژی از ایران بود اما حالا آمریکا این معافیت را لغو کرده است. این در حالی است که سال ۲۰۲۳ طرحی برای انتقال گاز ترکمنستان به عراق از مسیر ایران مطرح شده بود اما این کشور به دلیل نگرانی از نقض تحریم‌های آمریکا علیه تهران، نیازمند موافقت واشنگتن بود. به نوشته رویترز، بغداد ماه‌ها تلاش کرده است تا از آمریکا اجازه واردات حدود پنج میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از طریق ایران را بگیرد. بر اساس پیش‌نویس قرارداد، عراق قصد داشت سالانه ۵٫۰۲۵ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را توسط شرکت ملی گاز ایران (NIGC) وارد کند. ایران در ازای این انتقال پولی دریافت نمی‌کرد اما می‌توانست برای نیازهای داخلی خود حداکثر ۲۳ درصد از حجم روزانه گاز ترکمنستان را برداشت کند.

بغداد حتی پیشنهاد داده بود یک ناظر بین‌المللی سوم نیز بر رعایت تحریم‌های آمریکا و قوانین ضدپول‌شویی نظارت کند، با وجود این، پس از ماه‌ها رایزنی، مخالفت‌های آمریکا در نهایت این قرارداد را به شکست کشاند؛ چراکه واشنگتن فشارها بر تهران را به دلیل برنامه هسته‌ای‌اش افزایش داده است.

همچنین آمریکا به تازگی چند فرد و شرکت در هنگ‌کنگ و امارات متحده عربی را تحریم کرده و مدعی شده است که این افراد و شرکت‌ها تأمین‌کننده مالی دولت و ارتش ایران هستند. این افراد و شرکت‌ها متهم به انتقال بیش از ۱۰۰ میلیون دلار ارز دیجیتال حاصل از فروش نفت ایران هستند.

بنا بر اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا، علیرضا درخشان و آرش استاکی‌علیوند خرید بیش از ۱۰۰ میلیون دلار ارز دیجیتال را برای فروش نفت به‌نفع دولت ایران تسهیل کرده‌اند.

جان ک. هرلی، معاون وزیر خزانه‌داری در بیانیه‌ای گفت: «ایالات متحده به کار خود برای مختل‌کردن این جریان‌های مالی کلیدی که برنامه‌های تسلیحاتی و فعالیت‌های ایران در خاورمیانه و فراتر از آن را تأمین مالی می‌کنند، ادامه خواهد داد».

موج تشدید فشارهای تحریمی بر ایران در شرایطی رخ می‌دهد که پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌های سازمان ملل به شورای امنیت دیروز جمعه به رأی گذاشته شد و رأی منفی گرفت. این موضوع به معنی بازگشت سریع تحریم‌ها علیه ایران است».

با فعال‌شدن مکانیسم ماشه ذیل ماده ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، تحریم‌های ایران شامل این موارد خواهد بود؛ ممنوعیت صادرات تسلیحات، انجماد دارایی‌ها،

محدودیت‌های مسافرتی برای افراد کلیدی برنامه هسته‌ای ایران و محدودیت‌های تجاری و مالی.

همچنین تحریم‌های تسلیحاتی جامع، بازرسی محموله‌های کشتی و هواپیماهای ایران، تحریم‌های مالی و بانکی و محدودیت‌های فناوری و همچنین تشکیل گروه نظارت برای بررسی تخلفات ایران از جمله تحریم‌هاست.

‌حجم نفت روی آب ایران 10 برابر شد

حالا در آستانه فعال‌سازی مکانیسم ماشه رویترز نوشته است که تخفیف نفت ایران در دولت پزشکیان دو برابر شد و از سه دلار در مارس به شش دلار برای اکتبر رسید. بر اساس این گزارش ذخایر نفت سرگردان روی آب هم از پنج به ۵۰ میلیون بشکه رسید و ۱۰ برابر شده است.

این گزارش در شرایطی منتشر می‌شود که در حال حاضر مشتری اصلی نفت ایران، چین است و همین موضوع آینده فروش نفت ایران را مبهم کرده است.

هرچند چین در قبال خرید نفت ایران رفتاری نوسانی داشته است، تا آنجا که گاهی روند خرید نفت ایران از سوی چین به زیر یک میلیون بشکه در روز سقوط کرده و اخیرا به حدود یک میلیون و 700 هزار بشکه در روز رسیده است.

کپلر شرکت ردیابی نفتکش‌ها گزارش داده در نخستین ماه سال جاری میلادی هم‌زمان با ورود ترامپ به کاخ سفید، صادرات نفتی ایران کاهشی قابل توجه را ثبت کرده و به روزی 847 هزار بشکه در روز رسیده بوده است. این در حالی است که به تازگی آژانس بین‌المللی انرژی گزارش داده متوسط صادرات نفت ایران در نیمه نخست سال 2025 حدود یک میلیون و 700 هزار بشکه در روز بوده است. این میزان صادرات در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته میلادی رشدی 200 هزار بشکه‌ای را نشان می‌دهد.

مروری بر روند صادرات تولید و صادرات نفت ایران در دوره‌های تحریم کشور حاکی از آن است که ایران در دوران اوج تحریم‌ها (بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵) توانست تولید نفت خود را در محدوده ۲.۷ تا ۲.۹ میلیون بشکه در روز حفظ کند. اگرچه صادرات در این دوران به زیر یک میلیون بشکه رسید، اما با اجرای برجام در سال ۲۰۱۶ ورق برگشت؛ تولید به حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز و صادرات نیز به مرز یک میلیون و 850 هزار بشکه افزایش یافت.

با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌های ثانویه، بار دیگر تولید نفت ایران افت شدیدی را تجربه کرد و در سال ۲۰۲۰ به حدود دو میلیون بشکه در روز رسید. صادرات هم در این سال به کمتر از ۴۵۰ هزار بشکه سقوط کرد. شوک ضربه خروج ترامپ از برجام اما فقط طی سال 2019 و 2020 توانست میزان تولید و صادرات نفت را نزولی کند و پس از آن ایران توانست مجدد رشدی هرچند کُند در تولید و صادرات نفت داشته باشد.

اما از سال ۱۴۰۰ (سال 2021 میلادی) به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، تولید نفت خام ایران در تیرماه ۱۴۰۳ به حدود سه‌میلیون و ۵۷۰ هزار بشکه در روز رسید؛ رقمی که به گفته او نسبت به سال آغاز به‌ کار دولت سیزدهم، رشد ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد اما صادرات نفت به رقمی بین یک تا 1.5 میلیون بشکه در روز بوده است.

بررسی جدیدترین گزارش‌ها از صادرات نفت ایران نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران رشد کرده است. بر اساس آنچه شرکت بین‌المللی ردیابی نفتکش‌ها (ورتکسا) اعلام کرده است، میانگین صادرات نفت خام ایران در ۲۰ روز ابتدایی ژوئن ۲۰۲۵ (۱۱ تا ۳۰ خرداد یعنی در بازه‌ای که ایران درگیر جنگ تحمیلی 12روزه با اسرائیل بود) به یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسیده که بالاترین سطح ثبت‌شده تاکنون است. هرچند درآمدهای نفتی ایران تحت تأثیر کاهش قیمت جهانی نفت قرار گرفته‌اند. اگرچه این درآمدها در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۳ میلیارد دلار برآورد شده بود، اما پیش‌بینی‌ها برای سال ۲۰۲۵ نشان از کاهش آن به حدود ۳۴ میلیارد دلار دارند.

اینکه صادرات نفت ایران پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه چه می‌شود، پرسشی است که حمید حسینی، کارشناس انرژی به آن پاسخ داده و به «شرق» می‌گوید «صادرات نفت ایران مشمول تحریم‌های بین‌المللی نمی‌شود اما روال صادرات نفت ایران دشوارتر می‌شود».

او توضیح می‌دهد: «علت افزایش ذخایر نفت روی آب ایران در آستانه فعال‌سازی مکانیسم ماشه به چند علت برمی‌گردد؛ اول اینکه در ماه‌های پایانی سال جاری میلادی به سر می‌بریم و دریافت مجوزهای واردات نفت از سوی بخش خصوصی چین در ماه‌های آخر سال به کندی انجام می‌شود و این شرکت‌ها در پایان سال معمولا سهمیه‌ای برای واردات ندارند. گذشته از این دولت ایران شیوه فروش و صادرات نفت را تغییر داده است و برخلاف گذشته که واسطه‌ها نفت را به فروش می‌رساندند، در حال حاضر شرکت ملی نفت ایران و شرکت نیکو نفت را می‌فروشند».

حسینی درباره علت تغییر شیوه فروش نفت ادامه می‌دهد: «علت تغییر رفتار دولت در فروش نفت احتمالا این است که دولت تصور داشت که مذاکرات هسته‌ای به نتیجه می‌رسد یا ممکن است تخلفات واسطه‌ها عامل این تصمیم بوده باشد اما به هر حال در شرایط تشدید تحریم‌ها این شیوه اخیر فروش نفت می‌تواند چندان کارا نباشد».

به گفته حسینی، آمریکا در دولت دوم دونالد ترامپ 476 تحریم جدید بر اقتصاد ایران اعمال کرده است و همچنین شش بندر چین را تحریم کرده تا ایران نتواند نفت خود را در این بنادر بارگیری کند.

این کارشناس انرژی تأکید می‌کند که صادرات نفت ایران پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه به تصمیم خریدارانی مانند چین بستگی دارد و این موضوع چندان قابل پیش‌بینی نیست، همچنان که ایران در زمان تحریم‌های سازمان ملل در فاصله سال‌های 1389 تا 1393 توانست حجم قابل توجهی نفت صادر کند.

عده‌ای معتقدند که تحریم‌های موجود، عمدتا تحریم‌های آمریکا هستند و تحریم‌های اروپا اساسا سخت‌گیرانه‌تر از تحریم‌های آمریکا نخواهد بود.

موضوع اینجاست که علاوه بر غیرقانونی بودن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا وعدم حمایت اروپا از آن، با فعال شدن مکانیسم ماشه این تحریم‌ها جنبه قانونی و رسمی پیدا خواهند کرد.

در این شرایط، حتی اگر آمریکا در زمینه تشدید تحریم‌ها نظری ارائه دهد، سایر اعضا نیز به‌نوعی همراهی خواهند کرد. علاوه بر این، کلیه کشورها حتی آن‌هایی که عضو برجام نبودند هم موظف به‌همراهی جهانی می‌شوند.

البته بستگی دارد برخی کشورها کمتر یا بیشتر مایل به‌همراهی باشند و این به میزان جدیت غربی‌ها برمی‌گردد. در هر حال محدودیت‌های ارزی و محدودیت در صادرات ایجاد خواهد شد.

هرچند با همکاری چین و روسیه بخشی از این محدودیت‌ها دور زده می‌شود، اما در مجموع اقتصاد کشور به‌سمت یک وضعیت نامعلوم و پرریسک حرکت خواهد کرد.

در شرایطی که حتی محدودیت‌ها مشخص باشد، امکان بهینه‌سازی وجود دارد، اما وقتی محدودیت‌ها هر لحظه تغییر می‌کنند، راه‌های دور زدن یا دریافت ارز مسدود یا پرهزینه می‌شوند و فشار مستقیم بر اقشار کم‌درآمد وارد خواهد شد. همان‌گونه که امروز شاهد آن هستیم و فردا نیز با شکل‌گیری انتظارات تورمی، به قیمت‌ها منتقل خواهد شد.

در خصوص حل این مسئله، به‌نظر می‌رسد شرایط سیاسی و تصمیمات سیاستمداران می‌تواند به بهبود اوضاع کمک کند. از نظر اقتصادی، شاید در کوتاه‌مدت راه‌حل‌هایی وجود داشته باشد، اما در بلندمدت امکان تدوین برنامه توسعه یا برنامه مقابله با تحریم‌ها وجود ندارد.

بنابراین حل مسئله تنها از طریق مذاکرات و مسیر سیاسی امکان‌پذیر است. جزییات مربوط به تحریم‌ها ممکن است به تعویق بیفتد یا ایران بتواند با آغاز مذاکرات و ارائه توضیحات، فرصت بیشتری برای آماده‌سازی ایجاد کند. در هر حال، رفع این چالش در حوزه سیاست قابل حل است و صرفا سیاسی نیست.

انتهای پیام/