معرفی کامل سنگ فیروزه نیشابور

به گزارش سایت طلا گلدنیوز، ایران منبع باورنکردنی فیروزه است، اما تنها منبع آن نیست. ذخایر غنی معادن در ایالات متحده نیز قرن هاست که مورد استفاده قرار می گیرد.

تاریخچه فیروزه ایرانی چیست؟

شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد معادن فیروزه ایرانی در آغاز قرن دهم بیشتر مورد استفاده قرار می گرفتند، اما شواهدی نیز وجود دارد که برخی از معادن نزدیک سطح زمین ممکن است در اوایل سال 2100 قبل از میلاد مورد بهره برداری قرار گرفته باشند.

فیروزه ایرانی هزاران سال است که در جواهرات استفاده می شود.

منشا سنگ فیروزه چیست؟

قدمت استخراج فیروزه به 6000 سال قبل از میلاد در مصر و 5000 سال قبل از میلاد در ایران برمی‌گردد، این سنگ یکی از اولین سنگ‌های قیمتی است که تاریخ و اساطیر غنی دارد.اگرچه فیروزه جواهری است که بسیاری از باستان ها آن را دوست داشته اند، اما بیشترین پیوند را با خاورمیانه و قاره آمریکا دارد.

وصف فیروزه چیست؟

یک ماده معدنی مات به رنگ آبی تا سبز است که فسفات آبدار مس و آلومینیوم با فرمول شیمیایی CuAl 6 (PO 4) 4 (OH) 8·4H 2O است. این سنگ در درجه های ظریف تر کمیاب و ارزشمند است و به دلیل رنگ آن برای هزاران سال به عنوان یک سنگ قیمتی ارزشمند بوده است.

معنی و نماد فیروزه چیست؟

فیروزه دارای سابقه غنی در ارتباط با محافظت، شفا، موفقیت و خوش شانسی است. اعتقاد بر این است که انرژی مثبت را تقویت می کند، به ارتباطات کمک می کند، خلاقیت را تقویت می کند و تعادل و زمینه معنوی را برای صاحبش به ارمغان می آورد.

هنر فیروزه کوبی چیست؟

هنر فیروزه کوبی، استفاده از قطعات کوچک سنگ فیروزه بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و برنزی است. به این صورت که قطعات ریز فیروزه که تقریباً هم اندازه و هم شکل هستند، به صورت یکنواخت و منظم در کنار یکدیگر روی ظروف مختلف قرار می‌گیرند و در پایان محصولاتی فوق‌العاده زیبا و چشم نواز را تولید می‌کنند.

تاریخچه فیروزه‌کوبی

هنر فیروزه‌کوبی به‌دلیل وجود معدن فیروزه‌ی نیشابور ابتدا در نیشابور و سپس در مشهد به صورت نصب فیروزه بر روی زیورآلات توسط فردی به‌نام یوسف حکیمیان معروف به ممدرضا در حدود هشتاد سال پیش به‌وجود آمد سپس بیست سال بعد این هنر توسط فردی به نام حاج داداش به اصفهان وارد شد. در حقیقت ابداع کننده هنر فیروزه‌کوبی بر روی اشیا و ظرف‌های مسی توسط فردی به نام روبن یروشالمی که در محله کلیمی‌های اصفهان زندگی می‌کرد، می‌باشد.

در سال ۱۳۴۲ روبن یروشالمی که وضعیت مالی مساعدی برخوردار نبوده است پس از پایان تحصیلات دوران ابتدایی به اجبار تحصیل را رها می‌کند و کار نزد عمویش که کار زرگری فیروزه‌کوبی را انجام می‌داد مشغول شد و از این طریق با این هنر آشنا و به آن علاقه‌مند شد، اما در آن زمان (در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳) فیروزه‌کوبی بیشتر بر روی زیورآلات و گه گاه به صورت نصب فیروزه بر روی گالش‌های نقره و مانند آن انجام می‌شد.  

روبن یروشالمی کار را به خوبی فرا گرفت و بعد از تبحر یافتن در این صنعت دست به ابداع و نوآوری در ساخت انواع فیروزه‌کوب‌ها در ظروف و اشیا مسی با اندازه‌های متفاوت زد و آن‌چه امروزه این‌قدر زیبا و هماهنگ و جذاب به‌نظر می‌رسد حاصل تلاش کوشش و نوآوری‌های وی در طول چهل سال تجربه در این زمینه است. یکی از مهمترین کاربرد‌های سنگ فیروزه در صنایع دستی و زیورآلات فیروزه کوبی است.

در ابتدای قرن حاضر صنایع دستی فیروزه کوبی در خراسان مشاهده شد و هنرمندان فیروزه کار به اجرای این هنر پرداختند. پس از خراسان این هنر به شهر‌های دیگر از جمله اصفهان راه پیدا کرد و به رشد و شکوفایی چشمگیری رسید.

تا جایی که امروزه اصفهان به عنوان مهمترین مرکز فیروزه کاری در ایران به شمار می‌رود. مراکز ساخت صنایع دستی فیروزه کوبی در سراسر اصفهان پراکنده هستند و محصولات به دست آمده را در بازار اصفهان و همچنین میدان نقش جهان مشاهده می‌کنیم. فیروزه کوبی روی مس شهرت جهانی دارد و به دلیل زیبایی و ارزشمند بودن این هنر گردشگران و هنر دوستان بسیاری این محصولات را خریداری می‌کنند.

به همین دلیل فیروزه کوبی رواج یافته و افراد علاوه بر کارگاه‌های تولید ظروف فیروزه کوبی، در منزل نیز به اجرای کار می‌پردازند. امروزه بسیاری از زنان و مردان علاقه‌مند به این هنر به آموزش فیروزه کوبی در منزل می‌پردازند.

انواع سنگ فیروزه در فیروزه‌کوبی در تقسیم‌بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ

این سنگ به دو نوع فیروزه‌ی گچی – سفید و فیروزه‌ی سنگی- آبی، سبز تقسیم می‌شود که فیروزه‌های آبی، سبز خود به دو دسته متوسط و مرغوب تقسیم می‌شوند.

مراحل انجام فیروزه‌کوبی کار فیروزه‌کوبی شامل چند مرحله است که در ادامه به‌ترتیب مراحل انجام کار به آن پرداخته شده است.

ساخت و پرداخت شی مسی:

در این مرحله پس از طراحی شی مورد نظر توسط فیروزه‌کوب، سفارش ساخت به مسگر داده می‌شود، بعد از ساختن شی مورد نظر شی برای انجام مراحل زرگری و خم‌کاری به دست خم‌کار سپرده می‌شود که در این مرحله توسط دستگاه‌های خم‌کاری بر روی شی مسی برآمدگی یا فرورفتگی‌هایی که به خم معروف است ایجاد می‌شود تا پایه یا زمینه‌ای برای نصب فیروزه بر روی شی فراهم شود.

چسباندن فیروزه بر روی شی مورد نظر

هنرمند فیروزه‌کوب قطعات ریز فیروزه را که با زحمت زیادی شست و شو داده و به‌وسیله‌ی غربال از یکدیگر جدا شده‌اند را با هنرمندی و ظرافتی کم‌نظیر به وسیله‌ی لاک (نوعی چسب) و حرارت زیاد بر روی شی موردنظر می‌چسباند و آن‌ها را با فشار بر روی لاک محکم می‌کند.

تراش و پرداخت کار نهایی:

در این مرحله برای پاک کردن لاک قهو‌ه ای رنگ اضافی که در اثر حرارت روی فیروزه را پوشانده است سطح شی را صیقل می‌دهند که صیقل دادن سنگ‌های نامنظم فیروزه توسط تیغ الماسه انجام می‌شود و در این مرحله حدود نیمی از سنگ فیروزه تراش داده می‌شود سپس کار برای پرداخت نهایی سمباده زده می‌شود و برای قابل شستشو بودن مس، لایه‌ای از پلی استر بر روی آن پاشیده می‌شود که پس از پایان این مرحله شی مسی موردنظر دارای سطح موزاییک مانند از سنگ‌های فیروزه است.

  نکات مربوط به نگهداری ظروف و اشیا مسی فیروزه‌کوب ماندگاری فیروزه‌کوبی شاید تا دویست سال هم باشد، اما دو چیز به اشیا فیروزه‌کوب صدمه وارد می‌کند: ضربه خوردن که در اثر افتادن به‌وجود آید که در این صورت فیروزه‌های موزاییک شده در اثر افتادن و برخورد با زمین می‌شکنند و از جا در می‌آیند. روغن یا مواد روغنی رنگ آبی فیروزه را کدر و بد رنگ می‌کند.

قدمت فیروزه در ایران/فیروزه نیشابور

فیروزه یکی از سنگ های قیمتی است که از عهد باستان در ایران شناخته شده و یکی از سنگ هایی است که بشر در ابتدا برای زیورآلات و تزئین، از آن استفاده کرده است. قدیمی ترین معدن فیروزه در ایران، معدن فیروزه نیشابور یا نشاپور است که قدمت آن به بیش از 5 هزار سال بر می گردد. در بعضی از کتب جواهر کشف فیروزه را توسط حضرت اسحاق می دانند. سنگی زینتی از دیرباز تا به الان از کتیبه بنیاد کاخ داریوش بزرگ در شوش به این نتیجه رسیدند که نام فیروزه در آن دوره اخشائین بوده است و از مناطقی مانند خوارزم برای ساخت زیورآلات کاخ آورده می شده است. نمونه هایی که در اثر کاوش های باستانی به دست آمده، نشان می دهد که فیروزه در هزاره دوم قبل از میلاد به عنوان سنگ زینتی مورد استفاده قرار گرفته است.

همچنین در دوره ساسانیان از فیروزه به غیر از انگشتر و گوشواره به عنوان ظروف در دربار سلاطین مورد استفاده قرار می گرفته است به طور مثال در تنسوخ نامه در این باره نوشته شده «گویند وقتی آلب ارسلان پارس را گرفت از قلعه استخر قدحی فیروزه به خدمت او آوردند که دو من مشک و عنبر دروی می گنجید نام جمشید به خط یزدان پرستان با آن قدح نوشته بودند. انیس الجواهر همین موضوع را نیز یادآوری کرده است اما به جای خط یزدان پرستان از خط پهلوی استفاده شده است همچنین در این کتاب اضافه شده که «چون عرب بر عجم ظفر یافت ظرفی یا قدحی هم بر او آوردند و نزد امیرالمومنین عمر بنهادند که ده من آب دروی می گنجید او بفرمود تا بشکستند و هر یک نگینی از آن برداشتند.

در الجماهر نیز مطالبی راجع به ظروف فیروزه در دوره قابوس ابن وشمگیر و غیره منتشر شده است. فیروزه سنگ ملی و مذهبی فیروزه به عنوان یک سنگ ملی و مذهبی ایرانیان شناخته می شود. سنگ ملی است زیرا بهترین و بالاترین کیفیت را از معدن فیروزه نیشابور در استان خراسان رضوی به دنیا و به بازار ارائه می شود.

از طرفی؛ هم به دلیل اینکه نزدیک به حرم امام رضا و هم در احادیث و روایت ها به استفاده از این نگین سفارش شده است یک وجه مذهبی به خود گرفته است.

معدن فیروزه نیشابور:

معدن اصلی آن در روستای معدن علیا، بخش مرکزی شهرستان فیروزه قرار دارد؛ با ذخیره ۹ هزار تن و ظرفیت تولید سالانه ۱۹ تن. معدن فیروزه نیشابور از کهن‌ترین معادن فیروزه جهان است که از ۲۰۰۰ سال پیش از آن سنگ فیروزه استخراج می‌شود. معدن فیروزه نیشابور مهم‌ترین معدن فیروزه جهان است نمونه‌های طبیعی-تاریخی فیروزهٔ نیشابور در موزه‌های لندن، زمین‌شناسی تهران نگهداری می‌شود.

فیروزه اصل نیشابور را چگونه بشناسیم :

براساس رنگ :

رنگ سنگ فیروزه اصل نیشابور به طور معمول کمی مات می باشد. فیروزۀ مرغوب آن می باشد که دارای رنگ آبی آسمانی است ولی نه رنگ آسمانی اطراف آن به صورت افقی، بلکه رنگ آسمانی به خصوص سمت رأس سنگ میباشد.

انواع فیروزه نیشابور:

سنگ فیروزه با توجه به شکل ظاهری خود در دو دسته جای می‌گیرد.

سنگ فیروزه عجمی نیشابور:

گران‌ترین نوع سنگ فیروزه، سنگ فیروزه عجمی است که بر روی آن هیچ رگه‌ی تیره رنگی وجود نداشته و سطح آن کاملا آبی است. سنگ فیروزه عجمی محبوبیت زیادی بین کشورهای عربی دارد و کاربرد گسترده آن در تزئین جواهرات است.

سنگ فیروزه شجری نیشابور:

در کنار سنگ فیروزه عجمی، دسته دیگری از سنگ فیروزه با نام سنگ فیروزه شجری وجود دارد که بر روی سنگ رگه‌های مشکی یا قهوه‌ای رنگی قرار دارد. این رگه‌های زیبا به جذابیت سنگ فیروزه افزوده است و ترکیب زیبایی با رنگ آبی-سبز فیروزه رقم می‌زند. سنگ فیروزه شجری قیمتی پایینتر از سنگ فیروزه عجمی دارد.

فیروزه یکی از پرکاربردترین سنگ ها در صنعت جواهرسازی است

1- فیروزه آبی گرانترین رنگ فیروزه، آبی یک دست، شدید و آبی ملایم است که در تجارت بعضاً به نام آبی تخم‌مرغ روبی یا آبی آسمانی نیز شناخته می‌شود. منبع اصلی این رنگ منطقه نیشابور ایران است و با آبی ایرانی نیز شناخته می‌شود، خواه واقعاً در ایران استخراج شده باشد، خواه در خارج از ایران.

2- فیروزه سبز به طور کلی، فیروزه‌ی سبز رنگ تا سبز مایل به آبی نسبت به آبی رنگ های خالص مطلوبیت کمتری دارد. اما این موضوع به اولویت شخصی فرد بستگی دارد. نوع سبز رنگ آن از انواع فیروزه است. برخی از طراحان معاصر زیورآلات به دنبال این رنگ هستند.

3- فیروزه سفید برخی از انواع این سنگ در معادن شهرهای کرمان و شیراز سفید رنگ هستند. فیروزه سفید در این دو شهر شهرت دارد. درجه‌ی سختی این گوهر به اندازه‌ای است که به راحتی می‌تواند شیشه را برش دهد.

در دسته‌بندی شکل و ظاهر، فتحی، اظهاری، سلیمانی، ورلوی و آسمان از انواع فیروزه هستند که در این دسته جای می‌گیرند. عجمى، شجرى، چغاله نیم رنگ، چغاله سفید، عربى، توفال رنگین، نرم و درشت از دیگر انواع فیروزه می‌باشند.

فیروزه که از آبی روشن تا سبز مایل به آبی متغیر است، می‌تواند نیمه‌شفاف تا مات باشد. معمولا این گوهر همچنین خالدار است. البته گاهی با لکه‌های تیره نیز دیده می‌شود. علاوه بر این ممکن است رگه‌هایی از ماتریس در آن جریان داشته باشد.(ماتریس بقایای دیگر سنگ‌ها در اطراف این گوهر است).

ماده‌ای که به عنوان فیروزه عنکبوتی شناخته می‌شود حاوی درزهای ظریف ماتریسی است . این ماده الگوهای شبکه‌ای را تشکیل می‌دهد. با ارزش‌ترین انواع فیروزه‌، آبی یکدست ملایم است. این نوع بدون ماتریس است و توانایی تبدیل به یک براق کننده خوب را دارد.

شکل برش انواع فیروزه انواع فیروزه عموما به شکل کابوچون بریده می‌شود. شکل گنبد، کاملاً گرد است که رنگ و بافت ماتریس آنها را به زیبایی نمایان می‌کند. علاوه بر این، تولیدکنندگان و صنعتگران، این گوهر را را به صورت مهره‌های گرد یا مستطیلی برای گردنبندهای رشته‌ای به قطعات کوچک و مسطح تبدیل می‌کنند.

این قطعات در منبت کاری جواهرات بسیار محبوب هستند. برخی از فیروزه‌های آبی با کتیبه‌های فارسی یا عربی حک شده‌اند که منبت کاری آن‌ها با طلا است. زیرا در صورت استفاده از مواد خشن با کیفیت پایین امکان دارد در ناگت فرو بریزد. وزن عیار فیروزه وزن انواع فیروزه با قیراط محاسبه می‌شود و پنج قیراط برابر با یک گرم است. این گوهر در طیف گسترده‌ای از سایز و اندازه‌ موجود است.

در جواهرات بومی آمریکا در همه اندازه‌ها، حتی سنگ‌های بسیار کوچک نیز استفاده می‌شود. قطعات بزرگ آن برای استفاده در کنده کاری‌ها محبوبیت دارد. برای هر سایزی، کیفیت و یکنواختی رنگ جذاب آن عامل اصلی برتری است.

انتهای پیام/