فیروزه کوبی هنری اصیل

تاریخچه فیروزه‌کوبی

هنر فیروزه‌کوبی به‌دلیل وجود معدن فیروزه‌ی نیشابور ابتدا در نیشابور و سپس در مشهد به صورت نصب فیروزه بر روی زیورآلات توسط فردی به‌نام یوسف حکیمیان معروف به ممدرضا در حدود هشتاد سال پیش به‌وجود آمد سپس بیست سال بعد این هنر توسط فردی به نام حاج داداش به اصفهان وارد شد. در حقیقت ابداع کننده هنر فیروزه‌کوبی بر روی اشیا و ظرف‌های مسی توسط فردی به نام روبن یروشالمی که در محله کلیمی‌های اصفهان زندگی می‌کرد، می‌باشد. در سال ۱۳۴۲ روبن یروشالمی که وضعیت مالی مساعدی برخوردار نبوده است پس از پایان تحصیلات دوران ابتدایی به اجبار تحصیل را رها می‌کند و کار نزد عمویش که کار زرگری فیروزه‌کوبی را انجام می‌داد مشغول شد و از این طریق با این هنر آشنا و به آن علاقه‌مند شد، اما در آن زمان (در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳) فیروزه‌کوبی بیشتر بر روی زیورآلات و گه گاه به صورت نصب فیروزه بر روی گالش‌های نقره و مانند آن انجام می‌شد.   روبن یروشالمی کار را به خوبی فرا گرفت و بعد از تبحر یافتن در این صنعت دست به ابداع و نوآوری در ساخت انواع فیروزه‌کوب‌ها در ظروف و اشیا مسی با اندازه‌های متفاوت زد و آن‌چه امروزه این‌قدر زیبا و هماهنگ و جذاب به‌نظر می‌رسد حاصل تلاش کوشش و نوآوری‌های وی در طول چهل سال تجربه در این زمینه است.

یکی از مهمترین کاربرد‌های سنگ فیروزه در صنایع دستی و زیورآلات فیروزه کوبی است. در ابتدای قرن حاضر صنایع دستی فیروزه کوبی در خراسان مشاهده شد و هنرمندان فیروزه کار به اجرای این هنر پرداختند.

پس از خراسان این هنر به شهر‌های دیگر از جمله اصفهان راه پیدا کرد و به رشد و شکوفایی چشمگیری رسید. تا جایی که امروزه اصفهان به عنوان مهمترین مرکز فیروزه کاری در ایران به شمار می‌رود. مراکز ساخت صنایع دستی فیروزه کوبی در سراسر اصفهان پراکنده هستند و محصولات به دست آمده را در بازار اصفهان و همچنین میدان نقش جهان مشاهده می‌کنیم. فیروزه کوبی روی مس شهرت جهانی دارد و به دلیل زیبایی و ارزشمند بودن این هنر گردشگران و هنر دوستان بسیاری این محصولات را خریداری می‌کنند. به همین دلیل فیروزه کوبی رواج یافته و افراد علاوه بر کارگاه‌های تولید ظروف فیروزه کوبی، در منزل نیز به اجرای کار می‌پردازند. امروزه بسیاری از زنان و مردان علاقه‌مند به این هنر به آموزش فیروزه کوبی در منزل می‌پردازند.

انواع سنگ فیروزه در فیروزه‌کوبی

در تقسیم‌بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ، این سنگ به دو نوع فیروزه‌ی گچی – سفید و فیروزه‌ی سنگی- آبی، سبز تقسیم می‌شود که فیروزه‌های آبی، سبز خود به دو دسته متوسط و مرغوب تقسیم می‌شوند.

مراحل انجام فیروزه‌کوبی

کار فیروزه‌کوبی شامل چند مرحله است که در ادامه به‌ترتیب مراحل انجام کار به آن پرداخته شده است. - ساخت و پرداخت شی مسی: در این مرحله پس از طراحی شی مورد نظر توسط فیروزه‌کوب، سفارش ساخت به مسگر داده می‌شود، بعد از ساختن شی مورد نظر شی برای انجام مراحل زرگری و خم‌کاری به دست خم‌کار سپرده می‌شود که در این مرحله توسط دستگاه‌های خم‌کاری بر روی شی مسی برآمدگی یا فرورفتگی‌هایی که به خم معروف است ایجاد می‌شود تا پایه یا زمینه‌ای برای نصب فیروزه بر روی شی فراهم شود. - چسباندن فیروزه بر روی شی مورد نظر: هنرمند فیروزه‌کوب قطعات ریز فیروزه را که با زحمت زیادی شست و شو داده و به‌وسیله‌ی غربال از یکدیگر جدا شده‌اند را با هنرمندی و ظرافتی کم‌نظیر به وسیله‌ی لاک (نوعی چسب) و حرارت زیاد بر روی شی موردنظر می‌چسباند و آن‌ها را با فشار بر روی لاک محکم می‌کند. - تراش و پرداخت کار نهایی: در این مرحله برای پاک کردن لاک قهو‌ه ای رنگ اضافی که در اثر حرارت روی فیروزه را پوشانده است سطح شی را صیقل می‌دهند که صیقل دادن سنگ‌های نامنظم فیروزه توسط تیغ الماسه انجام می‌شود و در این مرحله حدود نیمی از سنگ فیروزه تراش داده می‌شود سپس کار برای پرداخت نهایی سمباده زده می‌شود و برای قابل شستشو بودن مس، لایه‌ای از پلی استر بر روی آن پاشیده می‌شود که پس از پایان این مرحله شی مسی موردنظر دارای سطح موزاییک مانند از سنگ‌های فیروزه است.   نکات مربوط به نگهداری ظروف و اشیا مسی فیروزه‌کوب ماندگاری فیروزه‌کوبی شاید تا دویست سال هم باشد، اما دو چیز به اشیا فیروزه‌کوب صدمه وارد می‌کند: ضربه خوردن که در اثر افتادن به‌وجود آید که در این صورت فیروزه‌های موزاییک شده در اثر افتادن و برخورد با زمین می‌شکنند و از جا در می‌آیند. روغن یا مواد روغنی رنگ آبی فیروزه را کدر و بد رنگ می‌کند. بیشتر بخوانید:

رفع ممنوعیت ورود گوهرسنگ خام در دستور کار معاونت صنایع دستی

آثار هنری فاخر همدان در جشنواره فجر صنایع‌دستی

هنر فیروزه کوبی طلا