گوهرسنگ چیست و اجزای تشکیل دهنده آن چه چیزهایی است؟

به گزارش پایگاه خبری جهان طلا(گلدنیوز)،گوهرسنگ (Gemstone) که یک سنگ قیمتی و نیمه قیمتی نیز نامیده می‌شود، تکه‌ای بلور معدنی برش‌خورده‌است که از آن به عنوان جواهر یا زیورآلات استفاده می‌شود.

تاریخچه گوهرسنگ :

استفاده از زیورها و سنگ‌های گران‌بها به اندازه تاریخ پیدایش بشر قدمت دارد و دارای پیشینه‌ای هفت هزار ساله می‌باشد. در زمان‌های دیرین و بسیار پیش از آنکه بشر وسائلی آماده کند یا مهارتی به دست آورد که بتواند سنگ‌های سخت را تراش داده یا بر روی آن چیزی حک کند، سنگ‌های رنگین و گرانمایه افزون بر ارزش مادی، بیشتر جنبه سحر و جادو داشتند و به عنوان طلسم برای دارندگانشان استفاده شده و به علت برخی باورها که نسبت به تأثیرات نهفته گوهرسنگ‌ها وجود داشت، آن‌ها را ستوده و به کار می‌بردند.

شکل‌گیری گوهرسنگ :

نحوه تشکیل گوهر سنگ ها در زمین به شکل طبیعی، در دل صخره ها یا محل پیدایش تا زمانی که به صورت یک گوهر تراش خورده بر قطعه جواهری بنشیند، از زبان دانش گوهر شناسی شنیدنی و جذاب خواهد بود. هر جسم جامد و طبیعی که دارای ترکیب شیمیایی مشخص و ویژگی های فیزیکی نسبتاً معین باشد را Mineral یا کانی گویند. تاکنون بیش از 4000 کانی مختلف کشف شده که تعداد کمی از آنها در قالب گوهر سنگ معرفی شده اند. هر کدام از گوهرسنگ ها ویژگی های منحصر بفرد دارد و تنها در یکسری از مشخصه ها با همدیگر مشترک هستند.

گوهرهایی که منشأ معدنی دارند در محیط‏ های مختلف زمین شکل می‏گیرند. این کانی ها در علم زمین شناسی به عنوان آذرین، دگرگونی و سنگ رسوبی شناخته می شوند و به طور معمول در صخره ها و میان سنگهای جدا شده از تکه های بزرگ یافت می شوند. تشکیل و پیدایش گوهر سنگ هایی که منشأ پیدایش آلی (گیاهان و جانوران) دارند بیشتر از بستر دریا یا سنگ های رسوبی یافت می شوند.

محیط‌های شکل‌گیری گوهرسنگ :

گوهرسنگ و آب‌های سطح زمین :

آب نزدیک سطح زمین با مواد معدنی ترکیب می‏ شود و آنها را حل می‏کند. توانایی این محلول ها در نگهداری عوامل متشکله، با توجه به شرایط فیزیکی تغییر می‏کند. اگر شرایط محلول در اثر سرما یا گرما تغییر کند مواد معدنی ته‏ نشین خواهد شد مانند شکل ‏گیری کریستال های نمک از آب دریا از طریق تبخیر. اگر آب با سنگ های غنی از سیلیس یا ماسه ترکیب شود مواد معدنی غنی از سیلیس (کوارتز، عقیق و از این جنس..) شکل می ‏گیرد و اگر آب با سنگ های غنی از مس ترکیب شود مواد معدنی غنی از مس مانند: فیروزه، مالاکیت و آزوریت شکل خواهند گرفت.

گوهرسنگ و گوهرهای ماگماتیک:

به مواد مذاب درون زمین که بسیار گرم بوده و تحت فشار شدید در زیر پوسته زمین قرار گرفته‌اند ماگما می‌گویند. ماگما ممکن است از طریق شکستگی‌ها و سایر نقاط ضعیف و نازک است. در زمین‌شناسی به سنگ‌های حاصل از انجماد مواد گداخته، سنگ‌های آذَرین می‌گویند. فرایند تشکیل و حرکت ماگما و تبدیل آن به سنگ آذرین را فعالیت ماگمایی می‌گویند.

سنگ‌های آذرین به دو بخش سنگ‌های آذرین درونی و سنگ‌های آذرین بیرونی تقسیم می‌شوند. سنگ‌های آذرین بیرونی حاصل فرایند آتشفشانی و بیرون ریختن مواد مذاب از دهانه آتشفشان است اما سنگ‌های آذرین درونی حاصل فرایند ماندن ماگما در آشیانه و سرد شدن آهسته آن می‌باشد. تمامی گوهر سنگ هایی که سنگ های آذرین میزبان آنها هستند شامل: خانواده کوارتز (مانند آمتیست و سیترین)، خانواده بریل (مانند زمرد و آکوامارین)، الماس، لعل، تانزانیت، تورمالین، توپاز و زیرکن، گارنت، سنگ ماه و آپاتیت.

گوهرسنگ و گوهرهای پگماتیت :

یک نوع سنگ آذرین درونی است که به طور کامل متبلور شده و اندازه بلورهای آن بزرگتر از ۲٫۵ سانتیمتر می‌باشد. بیشتر پگماتیت‌ها از کوارتز، میکا و فلدسپات (مانند گرانیت) تشکیل شده‌اند. پگماتیت‌ها سنگ‌های تمام بلورینی هستند که حداقل برخی از بلورهای آن بسیار درشت بوده و همین درشتی بلورها معیار تشخیص آنها نسبت به سنگهای درونی است.

سرعت تشکیل بلور در پگماتیت‌ها باید خیلی زیاد باشد تا اجازه دهد که این بلورهای بزرگ در فشار زیاد پوسته زمین رشد کنند. به همین دلیل یک سری فرایندهای خاص برای مکانیزم رشد پکماتیت‌ها وجود دارد مانند:

فشار زیاد آب و بخار که شرایط جدایش کانی‌ها را مؤثرتر می‌کند. درصد زیاد عناصری مانند بور و لیتیوم که دمای انجماد ماگما یا بخار را پایین می‌آورند.

پگماتیت‌ها به علت داشتن کانی‌های نادری مانند تنگستن و سنگ‌های قیمتی مانند آکوامارین، تورمالین، توپاز، فلوریت، آپاتیت دارای اهمیت زیادی می‌باشند.

گوهرسنگ و گوهرهای دگرگونی :

سنگ دگرگونی، (Metamorphic rock) که به معنای تغییر شکل میباشد، به این اشاره دارد که سنگ اولیه، شکل اصلی خود را در اثر عوامل محیطی (فشار، دما) شکل داده ‌است و به شکل جدید درآمده است. سنگهای دگرگون، سنگ‌هایی هستند که تقریباً از تغییر شکل سنگ‌های قبلی به علت تغییر شرایط فیزیکی (فشار ـ دما) یا شیمیایی و در حالت جامد به‌وجود می‌آیند. پدیده دگرگون به محو و ناپدید شدن یک یا مجموعه‌ای از کانی‌های متبلور سنگ تعبیر می‌شود. این تغییرات ممکن است بر روی سنگ‌های رسوبی که در شرایط سطحی به وجود آمده‌اند یا در سنگ‌های آذرین که از ماگما متبلور گردیده یا حتی در سنگ‌های دگرگونی حادث شود.

در حالت اخیر، شرایط دگرگون شدگی سنگ قبلی تغییر می‌نماید و این پدیده با ظهور و پیدایش یک یا مجموعه‌ای از کانی‌های جدید همراه می‌باشد؛ بنابراین دگرگونی عبارت از پاسخی است که هر سنگ در مقابل تغییرات محیط شیمیایی یا فیزیکی از خود بروز می‌دهد و این پاسخ به صورت تجدید تبلور کانی‌های قدیمی به دانه‌های جدید یا پدیدار شدن کانی‌های نوظهور و تخریب بعضی دیگر تجلی می‌کند.

گوهرسنگ و سنگ‌های رسوبی :

دریاها طی میلیون‌ها سال، همواره بستری برای مواد گوناگونی بوده ‌‌اند که از طریق رود ها وارد و در کف آنها جایگزین شده‌ اند. بخش زیادی از این مواد مربوط به لاشه جانوران و گیاهانی بوده که از این طریق جمع‌ آوری شده یا پیش ‌تر در همان دریا ها می ‌زیسته ‌اند. مواد معدنی موجود در بدن این جانداران نیز، بخش مهمی از این رسوبات را تشکیل می‌دهند. حاصل جمع شدن این رسوبات، همان سنگ ‌هایی است که امروزه توسط انسان استخراج شده و در موارد گوناکونی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شن، ریگ، انواع سنگ‌ های آهکی از نمونه سنگ‌ های رسوبی هستند که تقریبا تمام سطح قاره ‌ها را پوشانده‌ اند. مکان تشکیل هر یک از این سنگ ‌ها، زمانی زیر آب بوده و رسوبات همان دوران، بعد ها تبدیل به سنگ شده‌ اند. طبیعی است لایه‌ های رسوبی زیرین از لایه‌ های رویی قدیمی‌ ترند. پس سنگ ‌هایی نیز که از این لایه‌ ها تشکیل می‌شوند، طبعا دارای فشردگی و قدمت بیشتری نسبت یه لایه‌ های رویی می‌باشند. بسته به نوع و مدت زمان تشکیل، جنس و میزان فشردگی این سنگ‌ ها با یکدیگر متفاوت است. به همان نسبت نیز نوع کاربرد آنها در صنایع مختلف می‌تواند با هم فرق داشته باشد.

یادآور میشویم که روش‌های گوناگونی برای تشکیل سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارد که به چندروش از جمله : پگماتیت و ماگماتیک اشاره کردیم. صنعت گوهرسنگ یکی از حوزه‌های اشتغال‌آفرین و تولید ثروت است و این پتانسیل را  دارد باتوجه ویژه به این بخش، زمینه رونق و رشد و توسعه آن را فراهم کرد.

تفاوت گوهرسنگ ها با گوهرسنگ های مصنوعی و شبه گوهر سنگ ها چیست؟

دکتر وحید احدنژاد رییس پژوهشکده گوهرشناسی در این باره گفت :تا چند دهه پیش مفهوم گوهرسنگ (gemstone) به سنگ یا کانی گفته می‌شد که در طی میلیون سال و بعضاً میلیاردها سال (مثلا در مورد الماس) در دامان طبیعت رشد پیدا کرده و به دست ما رسیده تا پس از تراش به صورت سنگ قیمتی و یا در جواهرات مورد استفاده قرار گیرد.

گوهرسنگ مصنوعی چیست؟

اما در دهه ها و شاید بتوان گفت سده‌های اخیر (بین 100 تا 150 سال پیش)، بشر با توجه به کاهش ذخایر طبیعی و ارزش بالای این سنگ‌ها تلاش کرد که این سنگ‌ها را در آزمایشگاه به صورت مصنوعی یا syntheticتولید کند که در این زمینه بسیار هم موفق بوده است و توانسته روبی (یاقوت سرخ)، زمرد، الماس و بسیاری دیگر از گوهرسنگ‌ها را تولید کند و روانه بازار نماید.

بنابراین پس از مفهوم اول که گوهرسنگ طبیعی بود با مفهوم دوم که گوهرسنگ‌های مصنوعی (synthetic) سر و کار داریم که درک آن بسیار مهم است چرا که

به دلیل داشتن ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی تقریباً یکسان ، تشخیص آن‌ها ار یکدیگر دشوار است و در صورتی که نتوان گوهرسنگ‌های طبیعی را از مصنوعی تشخیص داد ضرر هنگفتی نصیب تجار و مصرف‌کنندگان خواهد شد.

بعنوان مثال قیمت یک الماس طبیعی امروزه بین 5 تا 7 برابر بیشتر از یک الماس مصنوعی است بنابراین اگر فردی الماس مصنوعی که کاملا مشابه الماس طبیعی است به قیمت الماس طبیعی خریده باشد کالای مورد نظر را چندین برابر گرانتر خریده و به شدت متضرر می‌شود.

عکس بالا روبی ( یاقوت سرخ ) مصنوعی راف و تراش خورده را نشان میدهد

شِبهِ‌ گوهرسنگ چیست؟

در مورد گوهرسنگ طبیعی که در طبیعت رشد کرده و یا گوهرسنگ مصنوعی که در آزمایشگاه تولید شده توضیح داده شد و دانستیم که یک گوهرسنگ مصنوعی واقعا یک گوهرسنگ است مثلاً اگر در مورد یک الماس مصنوعی یا آزمایشگاهی صحبت می‌کنیم در مورد یک الماس واقعی صحبت می‌شود که دارای همان سختی، زیبایی و کیفیت الماس طبیعی است فقط با این تفاوت که در آزمایشگاه و در زمان کوتاه در آزمایشگاه تولید شده است و نباید این تلقی ایجاد شود که این الماس دروغین است!

 اما شبه گوهرسنگ‌ها به سنگ‌های مصنوعی یا طبیعی گفته می‌شود که از نظر برخی از ویژگی‌ها به ویژه موارد  ظاهری نظیر رنگ مشابه با گوهرسنگ طبیعی است.

 بعنوان مثال یک شیشه یا کوارتز شفاف یا یاقوت بی‌رنگ و شفاف (و یا مویسانایت و کوبیک زیرکونیا) که پس از تراش مشابه الماس است گاهی بعنوان الماس به فروش می‌رسانند که می‌توان گفت این نوع سنگ‌ها، سنگ‌های دروغین هستند.

عکس بالا یک توپاز طبیعی بی‌رنگ که در بازار بعنوان الماس راف به قیمت گزاف فروخته شده یا پس از تراش بعنوان الماس ارائه می‌شود را نشان میدهد.

انتهای پیام/