مرکز گوهرشناسی دانشگاه شهیدبهشتی، آزمایشگاه مرجع صدور شناسنامه جواهرات در ایران

هنگامی که وارد دانشگاه شهید بهشتی شدیم با سکوتی روبرو بودیم که هرگز از دانشگاه پر تحرکی همچون دانشگاه شهید بهشتی انتظار آن نمی رفت. کرونا حضور فیزیکی دانشجویان را در محوطه دانشگاه کم رنگ کرده بود. اما وقتی جلسه با دکترمسعودی رییس مرکز گوهرشناسی دانشگاه شروع شد کم کم سردی فضا رو به گرمی گذاشت و برای ما معلوم شد، کرونا نتوانسته انگیزه محققان جوان ایرانی را برای پیشرفت و بالندگی کم نگ کند. دکترمسعودی از دستاوردهای علمی در مرکز گوهر شناسی و پیشرفت شرکت های دانش بنیان برای تجاری سازی ایده های علمی گفت و دل مان را به آینده این سرزمین گرم کرد. در ذیل مشروح این گفتگو را بخوانید.

گلدنیوز: خیلی متشکریم از فرصتی که به ما دادید.

با مرکز گوهرشناسی شروع بکنیم.هدف از راه‌اندازی این مرکز چه بوده؟ یک تاریخچه‌ای از آن بفرمایید و اینکه الان در کجا قرار دارد؟

ایجاد مرکز گوهرشناسی دانشگاه شهید بهشتی، پاسخ به یک نیاز کاربردی جامعه بوده است؛ یعنی اینکه ما متوجه شدیم که می‌توانیم توانمندی‌هایی را که در طی سال‌ها از نظر علمی کسب کرده ایم را به صورت کاربردی استفاده نماییم. در راستای این امر، دانشی که روی سنگ‌شناسی و کانی‌شناسی در دانشگاه شهید بهشتی با تاریخچه بیش از 50 سال بوده را آوردیم در بررسی و شناسایی گوهرسنگ‌ها. درواقع مرکز گوهرشناسییک مرکز بین‌رشته‌ای است. یعنی چرا حالا مرکز ایجاد شده است؟ به این دلیل که در مرکز است که می توان از توانمندی‌های بخش‌های مختلف مثل فیزیک، شیمی و حتی تاریخ در کنار زمین‌شناسی بهره مند و تلفیق این دانش‌ها در علم گوهرشناسی استفاده شود.

بسیار عالی. پس درواقع شما یک خلاء را در جامعه‌ی علمی کشورمان احساس کردید و به سراغ این مرکز رفتید. لطفا بفرمایید که مرکز گوهرشناسی دقیقا چه بخش‌هایی دارد و مهمترین وظیفه اش چست؟

مرکز گوهرشناسی از دو گروه تشکیل شده است؛ یک گروه آن زمین‌شناسی و شناسایی هست و یک گروه دیگرش هم بهسازی و تولید است. هر کدام از این بخش‌های مختلف تحقیقات خودشان را انجام می‌دهند و هنگامی که کارها به صورت تجاری دربیاید، ادامه مسیر را به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌سپارند که این شرکت‌های دانش‌بنیان کارهای تجاری‌سازی را انجام دهند. در حال حاضر این شرکت‌های دانش‌بنیان با پشتوانه‌ی علمی مرکز گوهرشناسی دارند به مردم ارائه‌ی خدمات می‌دهند.

می‌شود یک نمونه‌ی آن را بفرمایید؟

بله. حالا بخواهم خیلی ساده خدمتتان عرض کنم، شما اگر یک انگشتری داشته باشید شاید دغدغه شما باشدکه الماسی که در این به کار رفته آیا الماس اصل است یا اصل نیست. یا اصلا این الماس هست یا نیست. خب! یک مرجع یا یک آزمایشگاه معتبری در کشور نیاز هست که این انگشتر را برای شما آزمایش بکند و صحت‌سنجی نماید. یکی از کارهایی که مرکز گوهرشناسی انجام داده این است که آزمایشگاه گوهرشناسی خیلی مجهزی را ایجاد کرده که حدود 6 سال هست که دیگر تجهیز آن با دستگاه‌های با فناوری بالا تمام و تکمیل شده است و متخصصین بسیار عالی‌ای دارد که الان توانایی این را دارد که به عنوان یک مرجعی در کشور بیاید صحت‌سنجی و آزمون را برای شما و مردم انجام بدهد.

به نظر می‌رسد که جای چنین چیزی در داخل کشور ما خالی است چون مردم طلا را با یک اطمینان خاطری به عنوان سرمایه‌گذاری می‌خرند و بعد همان طلا را می‌فروشند؛ اما در حوزه‌ی سنگ‌های قیمتی این اطمینان خاطر وجود ندارد چراکه شناسنامه معتبری وجود نداشته است. مراکز بین‌المللی در این زمینه داریم (GIA) اما در داخل نداشتیم؛ این آزمایشگاهی که شما راه انداختید مشابه GIA یا IGI است؟

بله. فرمایشتان کاملا متین است. خب دسترسی به آزمایشگاه خارج از کشور برای همه کس ممکن نیست و ما اصلا نیاز داشتیم، وقتی دانش فنی و امکانات در داخل کشور داریم، چرا خودمان نیاییم و این کار را انجام بدهیم! مشکلی که به‌خصوص در سال‌های اخیر ایجاد شده این است که انواع مصنوعی و آزمایشی گوهرسنگ‌ها خیلی زیاد شده‌اند و این کار تشخیص را حتی برای افراد خبره‌ای که خیلی باتجربه هستند و تجربه‌شان خیلی برای ما ارزشمند است، را سخت می‌کند که شما بتوانید بدون استفاده از امکانات و تجهیزات مدرن شناسایی را انجامو انواع مصنوعی را از طبیعی جدا کنید. برای مثال؛ ما می‌دانیم که حدود 110 سال است که در دنیا یاقوت مصنوعی تولید می‌شود و خب بعضی از انواعی که الان تولید می‌شود و یا برخی از الماس‌هایی که تولید می‌شود، انقدر به انواع طبیعی‌شان نزدیک هستند که برخی می‌گویند اصلا چرا اسم مصنوعی روی آن می‌گذارید! دیگر متمایز نکنید! فقط بگویید که این آزمایشگاهی است! خب مسلما تشخیص اینها خیلی راحت نیست و ارزش‌ آنها هم واقعا یکی نیست. به دلیل اینکه ارزش مالی اینها یکی نیست، لازم است که  انواع طبیعی و مصنوعی از هم تفکیک بشود و از هر کدام به اندازه‌ی ارزش خودشان استفاده کنیم.

من باید خدمتتان بگویم که ارزش افزوده‌ای که شناسایی علمی گوهرسنگ ها برای کشور ایجاد می‌کند خیلی مهم است چون وقتی افراد بدانند که یک یاقوت یا یک طلا یا یک الماس با ارزشی دارند، از آن می‌توانند به عنوان پشتوانه سرمایه‌شان استفاده کنند و این یک قدم جدیدی است که گوهرسنگ‌ها هم به عنوان پشتوانه‌ی سرمایه‌ای در کشور استفاده بشود و همه‌ی سرمایه‌ها به سمت مواردی دیگر مثل مسکن و ارزهای خارجی و اینها نرود.

الان این آزمایشگاه داخل دانشگاه حضور دارد. چه کار کردید که درواقع این فضا یک مقدار عمومی‌تر بشود؟ یعنی هم جواهرفروش‌ها در سطح جامعه بتوانند از آن استفاده کنند و هم مردمی که حالا خریدار هستند و شاید بخواهند درواقع بسنجند ببینند این جواهری که خریدند اصل هست یا بدل هست! چطوری می‌توانند به شما دسترسی داشته باشند؟

همین طور که فرمودید آزمایشگاه گوهرشناسی فعلا در دانشگاه شهید بهشتی هست. چرا؟ چون می‌تواند از امکانات علمی و فنی بخش‌های مختلف دانشگاه استفاده کند. ما الان دستگاه آزمون رامان لیزری که داریم که واقعا در کشور منحصربه‌فرد است، ساخت دانشگاه شهید بهشتی است و ما به داشتن و استفاده از آن افتخار می‌کنیم و نگهداری، کالیبراسیون و یا تعمیرهمه توسط کارشناسان دانشگاه انجام می شود. لذا این اصلا می‌طلبد که آزمایشگاه در داخل دانشگاه باشد. هماهنگی هایی انجام شده که مراجعین بتوانند مستقیما به آزمایشگاه مراجعه کنند، اما اخیرا طبق اقداماتی که دارد انجام می‌شود، شرکت‌های دانش‌بنیان دیگری در حال تاسیس هستند که کارهای گرفتن و تحویل نمونه را از بخش‌های مختلف شهر یا کشور انجام بدهند و به آزمایشگاه بیاورند و کارهای آزمون‌سنجی در آنجا انجام بشود و به صاحبانشان برگردانده بشود.

گفتید درواقع این موسسه‌ی گوهرشناسی 10 سال است که راه‌اندازی شده است. درست است؟

10 سال است که فعالیت‌های گوهرشناسی در دانشگاه شروع شده است. بیش از 8 سال است که شرکت‌های دانش‌بنیان ما که اول معمولی بودند و بعد دانش‌بنیان شدند شروع به فعالیت کردند چون همیشه تجارت جلوتر از دانشگاه‌ها می‌رود ابتدا شرکت ها تاسیس شدند.  بعد ما نیاز این را احساس کردیم که این شرکت‌هایی که برای ارائه خدمات ایجاد شده، پشتوانه‌ی علمی پیوسته می‌خواهد و از 6 سال پیش برای ایجاد مرکز گوهرشناسی اقدام کردیم که بعد از کارهای اداری‌، حدود 4 سال است که مرکز گوهرشناسی و قطب گوهرشناسی کشور الان به طور همزمان دارد در دانشگاه فعالیت می‌کند.

پس درواقع مرکز گوهرشناسی، قطب گوهرشناسی کشور هم هست.

بله، مرکز و قطب گوهرشناسی کارهای علمی را انجام می‌دهند، بررسی‌های علمی را انجام می‌دهند و تحقیقات می‌کنند ولی کارهای تجاری را شرکت‌هایی که الان مثلا شرکت توسعه دانش و هنر گوهرشناسی که معروف به gemsa است، یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما است که بخش تجاری و همان انجام آزمون‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی شناسایی گوهرسنگ‌ها را دارد انجام می‌دهد و ما استانداردها را زیر نظر دانشگاه شهید بهشتی و مرکز گوهرشناسی برایشان تعریف می‌کنیم و نظارت با ما است و آنها کارهای اجرایی را خودشان انجام می‌دهند.

اینکه ما درواقع یک ساماندهی‌ای در حوزه‌ی صدور شناسنامه‌ی گوهرسنگ‌ها داشته باشیم و این خودش باعث می‌شود که فرهنگ سرمایه‌گذاری در گوهرسنگ‌ها در کشورمان ایجاد بشود همان طور که در طلا ایجاد شده است. به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر یک ساماندهی مناسبی نبوده و مردم اطمینانی ندارند به گوهرسنگ‌ها یا سنگ‌های قیمتی‌ای که می‌خرند.

بله. این فرمایش شما کاملا متین است. علت آن هم این است که خب! با آمدن انواع مصنوعی و تنوع زیاد گوهرسنگ‌ها  حالا شاید نتوان به راحتی آن ها را متمایز کرد. مثلا شما به سال‌های قبل برگردید، برحسب اینکه تاجرها می‌توانستند چند نوع  محدود را به بازار بیاورند (شناسایی‌شان هم خیلی سخت نبوده) ولی یک مرتبه وقتی تنوع زیاد می‌شود و انواع ساخته شده در آزمایشگاه زیاد می‌شود، مردم دیگر اطمینانشان کم می‌شود. الان خوشبختانه ما توان علمی و تکنولوژی و فناوری لازم برای این ارزیابی را داریم و الان زمان این بود که یک چنین آزمایشگاهی با افتخار در کشور خودمان ایجاد بشود به عنوان آزمایشگاهی مرجع و انشاء‌الله در آینده آزمایشگاه های مرجع به تعداد بیشتری داشته باشیم که بتواند این اطمینان را برای مصرف‌کنندگان ایجاد کند که با خیال راحت بیایند در خرید گوهرسنگ‌ها سرمایه‌گذاری کنند و سرمایه‌هایشان را بیاورند و یک گردش مالی خوبی در کشورمان که در راستای این فرهنگ هم هست که ما بتوانیم از تک‌محصولی نفت خارج بشویم که همسو با آن هم هست، روی بدهد.

شما امکان این را هم دارید که آزمایشگاه‌هایی که شبیه آزمایشگاه شما باشند را هم آموزش بدهید و زیر نظر خودتان راه‌اندازی کنید؟

بله؛ این یکی از رسالت‌های ما است و به همین دلیل به موازات آن داریم تولید دستگاه‌های لازم شناسایی در داخل کشور را پی می گیریم.چون ببینید! یکی از مسائل این است که شما وقتی یک دستگاهی را از خارج می‌آورید، کالیبره کردن  و خدمات بعد از فروش آن خیلی مهم است؛ یعنی یک اپراتور یا یک تکنیسین که با دستگاه کار می‌کند بعضی وقت‌ها اهمیتش از خود دستگاه خیلی بیشتر است. ما داریم دستگاه‌ها را در این راستا تولید می‌کنیم و همسو با آن، استانداردسازی و استانداردهای لازم را هم داریم تدوین می‌کنیم. ما خوشبختانه الان چهار استاندارد ملی در چند سال گذشته تدوین کردیم که یکیاز آن ها استاندارد ملی مدیریت آزمایشگاه‌های گوهرشناسی است که این خوشبختانه موجود و بنابراین ما می‌توانیم براساس آن مدیریت آزمایشگاه ها را داشته باشیم. وقتی تجهیزات هم دادیم، بله می‌توانیم آموزش‌های لازم را بدهیم و زیر نظارت خود دانشگاه یعنی یک مرجع علمی شروع به فعالیت بکنند که بعدا به صورت مستقل بشوند.

خوشبختانه ما کم نداریم افراد تحصیلکرده‌‌ی دانا، توانمند و با پشتکار زیاد در کشور که بتوانند چنین کارهایی را انجام بدهند و من نسبت به این مساله خیلی خوشبین هستم که بتوانیم در آینده هم آزمایشگاه‌های خیلی خوبی در سطح کشور و حتی شاید در منطقه داشته باشیم. ما داشتیم در افغانستان یک فعالیت‌هایی می‌کردیم که خب حالا تغییراتی ایجاد شد؛ یعنی آزمایشگاهی که حتی آمریکایی‌ها آمده بودند در آنجا تجهیز کرده بودند، داشتند ارتباطات فنی با ما می‌گرفتند. یعنی می‌خواهم بگویم حیطه‌ی کار ما یک مقداری حتی از خود کشورمان هم فراتر رفته بود و داشتیم کارهای بین‌المللی هم می‌کردیم که امیدوارم با روندی که دارد جلو می‌رود، بتوانیم در آینده‌ی نزدیک شاهد فعالیت‌های بین‌المللی خیلی بیشتری هم باشیم.

 انشاء‌الله. خیلی متشکرم آقای دکتر مسعودی. امیدواریم که هر دفعه که می‌آییم با شما مصاحبه می‌کنیم خبرهای خوبی مثل این خبرهایی که امروز به ما گفتید بشنویم؛ خبرهایی که باعث امیدواری برای اشتغال، توسعه‌ی اقتصادی و علمی است.

من هم از شما خیلی ممنون هستم و خیلی خوشحال هستم که بتوانم کارهایی که جوانان این کشور دارند انجام می دهند را معرفی کنم که باعث افتخار ما است.

پایان