ترکیب مصرف طلا در سال2022 به ترتیب متعلق به صنعت جواهرسازی با سهم 45درصد، سکه و شمش با سهم 25درصد، بانک‌های مرکزی با سهم 23درصد و فناوری با سهم 7درصد است. در مقایسه با سال2021، سهم تقاضا برای خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی و سایر موسسات مشابه جهان در سال2022 با افزایش قابل‌توجه 12واحد درصدی همراه بود که به‌دلیل افزایش 5/ 2برابری تقاضای بانک‌های مرکزی و رسیدن مصرف آنها به 1136تن در این سال است. تقاضای سالانه طلا (بدون احتساب معاملات مستقیم خارج از بورس) با جهش 18درصدی نسبت به سال2021 به 4741تن در سال2022 رسید که تقریبا با رقم مشابه سال2011 که تقاضای سرمایه‌گذاری در سطح بالایی بود، برابری می‌کند. تقاضای سرمایه‌گذاری برای طلا (به استثنای خارج از بورس) در سال2022 به 1107تن (10درصد رشد نسبت به سال قبل) رسید. یکی از دلایل رشد مزبور افت 110تنی میزان طلای معامله‌شده در صندوق‌های قابل‌معامله در بورس در سال2022 بود که مقدار افت نسبت به سال2021 رقم کمتری بود و همین موضوع به رشد کل سرمایه‌گذاری هم کمک کرد. تقاضا برای شمش و سکه طلا نیز در سال2022 با 2درصد رشد نسبت به سال قبل برابر با 1217تن بود. تقاضا برای طلا در حوزه فناوری، در سال2022 حدود 302تن بود که مخصوصا به‌دلیل کاهش شدیدی که در فصل چهارم2022 داشت برای کل سال مزبور با افت حدود 3/ 6درصدی همراه بود. البته مصرف طلا در حوزه جواهرات در سال2022 با کاهش 3درصدی نسبت به سال قبل به 2086 تن کاهش یافت. در حال‌حاضر تقاضای جواهرات ساخته‌شده و فناوری، نقش تعدیل‌کننده مهمی برای سرمایه‌گذاری و تقاضای بانک‌های مرکزی دارد. در مجموع، نقش طلا به‌عنوان یک کالای مصرفی و دارایی سرمایه‌ای، دارای ماهیت دوگانه منحصر‌به‌فردی است و نقش موثری به‌عنوان یک تنوع بخش دارد. تقاضا: گستره جغرافیایی تقاضا طی 30سال گذشته تغییر کرده است. هنگامی که اولین نسخه از گزارش روند تقاضای طلا منتشر شد، آسیا 45درصد از کل تقاضای جهان را تشکیل می‌داد، اما امروزه این منطقه تقریبا 60درصد از تقاضا را به خود اختصاص داد که به‌دلیل رشد اقتصادی بالا به‌ویژه در هند و چین است. تقویت ثروت و دارایی‌های اقتصادها یکی از محرک‌های مهم افزایش تقاضای طلا در بلندمدت است. عرضه: وضعیت عرضه نیز در این مدت بهبود یافته است. طی 30سال اخیر، میزان تولید معادن طلا از 2270تن در سال1992 به 3612تن در پایان سال2022 رسید. (متوسط رشد سالانه 6/ 1درصد) و در همین دوره پراکندگی جغرافیایی معادن نیز گسترش یافت که به‌عنوان نقطه قوت کلیدی بازار طلا و یکی از دلایل اصلی حفظ نوسانات پایین در این بازار است.

منابع جدید تقاضا برای طلا

حوزه‌های سرمایه‌گذاری طلا طی سال‌های اخیر متنوع‌تر شده است. ایجاد صندوق‌های قابل‌معامله در بورس در سال2003 منبع قابل‌توجهی برای تقاضای طلا ایجاد کرد و در طول تقریبا 20سال، 3473 تن ذخایر طلا به ارزش 203میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است. موضوعی که در ابتدا یک پدیده عمدتا منطقه‌ای بود، اکنون دارای بیش از 100صندوق قابل‌معامله طلا با پشتوانه فیزیکی در سرتاسر جهان در دسترس است. سرمایه‌گذاری شمش و سکه نیز در سراسر جهان همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده‌است. اروپا در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری طلا در جهان است که حدود 20درصد تقاضای سالانه شمش و سکه جهانی در سال2022 را به خود اختصاص داده است.

دلایل خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی

طلا نقش مهمی در ذخایر مالی بسیاری از کشورها دارد. در اینجا به سه مورد از دلایل نگهداری طلا توسط بانک‌های مرکزی اشاره می‌شود. این سه مورد عبارتند از: متوازن‌سازی ذخایر ارزی، پوشش در برابر نوسانات ارزهای رایج و متنوع‌سازی پرتفوی. متوازن‌سازی ذخایر ارزی: بانک‌های مرکزی مدت‌هاست که طلا را به‌عنوان بخشی از ذخایر خود نگهداری می‌کنند تا ریسک موجودی ارز را مدیریت کنند و در زمان بحران‌های اقتصادی، ثبات ایجاد کنند. پوشش در برابر نوسانات ارزهای رایج: طلا در برابر کاهش قدرت خرید ارزها (عمدتا دلار آمریکا) ناشی از تورم، پوشش ایجاد می‌کند. متنوع‌سازی پرتفوی: طلا با دلار آمریکا همبستگی معکوس دارد. زمانی‌که ارزش دلار کاهش می‌یابد، قیمت طلا افزایش می‌یابد و از بانک‌های مرکزی در برابر نوسانات نرخ ارز محافظت می‌کند.

نقش بلندمدت طلا به‌عنوان دارایی ذخیره بانک مرکزی

در طول دهه‌های 1990 و 2000، بانک‌های مرکزی به‌ویژه در بازارهای غربی و پس از فروپاشی استاندارد طلا و سیستم برتون وودز، به دنبال کاهش قابل‌توجه ذخایر طلای خود بودند. قرارداد طلای بانک مرکزی برای اولین‌بار در سال1999 به‌عنوان ابزاری برای تنظیم این فروش‌ها معرفی شد؛ اما بحران مالی جهانی در سال2008 به‌عنوان یک تسهیلگر برای تغییر ذهنیت صاحبان ذخایر طلا عمل کرد و تا سال2010، بانک‌های مرکزی با کاهش فروش به بازارهای غربی و افزایش خرید از بازارهای نوظهور به خریدار خالص سالانه طلا تبدیل شدند. از آن زمان‌ بانک‌های مرکزی، به‌ویژه در بازارهای نوظهور بین سال های 2010 تا 2022 با افزایش سرعت خرید در سال‌های اخیر، 6815 تن طلا به ذخایر خود اضافه کرده‌اند. در پایان سال2022 ذخایر رسمی جهانی طلا به بیش از 35هزار تن رسید که تقریبا یک‌پنجم کل طلای کره زمین را تشکیل می‌دهد. آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که تمایل برای ذخیره طلا همچنان ادامه دارد. عملکرد طلا در مواقع بحران و ویژگی آن به‌عنوان ذخیره باارزش در بلندمدت و قدرت نقدینگی بالای آن، همگی دلایل کلیدی بانک‌های مرکزی برای نگهداری طلا هستند.

تغییر وضعیت بانک‌های مرکزی از فروشندگان خالص به خریداران خالص طلا

بیشترین میزان خرید طلای بانک مرکزی از سال2010 به بعد مربوط به اقتصادهای نوظهور از جمله روسیه، چین، هند و ترکیه بوده است. در دهه1990 و اوایل دهه2000، بانک‌های مرکزی فروشندگان خالص طلا بودند که دلایل گوناگونی از جمله شرایط خوب اقتصاد کلان و روند نزولی قیمت طلا در آن نقش داشتند. به‌دلیل رشد اقتصادی بالا، دارایی‌های امن طلا از ارزش کمتری برخوردار بودند و بازده پایین، آن را به‌عنوان سرمایه‌گذاری جذاب نمی‌کرد. نگرش بانک‌های مرکزی نسبت به طلا پس از بحران مالی1997 آسیا و پس از بحران مالی جهان 2008 - 2007 تغییر کرد؛ به نحوی‌که از سال2010، بانک‌های مرکزی به خریداران خالص طلا تبدیل شدند.

تقاضای بانک مرکزی برای طلا در سال 2022 به حداکثر رسید

طی سیزده‌سال منتهی به سال‌2022 بانک‌های مرکزی جهان خریدار خالص طلا در جهان بوده‌اند. در سال2020 تقاضای طلای بانک‌های مرکزی به‌دلیل رکود اقتصاد جهان و بحران همه‌گیری کووید کاهش یافت و از 605تن در سال2019 به 255تن در این سال رسید. طی دو سال اخیر مجددا روند افزایشی تقاضای بانک‌های مرکزی به طلا افزایش یافت و به ترتیب به 450 در سال2021 (76درصد رشد) و 1136تن در سال2022 (5/ 2برابر سال قبل) رسید که این رقم بالاترین سطح خرید تاکنون محسوب می‌شود. نااطمینانی ژئوپلیتیک و تورم بالا، دلایل اصلی نگهداری طلا توسط برخی از اقتصادها است. بخش عمده خریدها از سوی بانک‌های مرکزی بازارهای نوظهور، از جمله ترکیه و چین انجام شده است.

نگاهی به 10 خریدار رسمی طلا طی 1999 الی 2021

تعداد 10 اقتصاد طی سال‌های 1999 تا 2021 مجموعا 84درصد از کل طلای خریداری‌شده توسط بانک‌های مرکزی جهان را به‌عنوان خریداران رسمی در این دوره تشکیل داده‌اند. روسیه و چین -رقبای اصلی ژئوپلیتیک ایالات‌متحده- بزرگ‌ترین خریداران طلا در دو دهه گذشته بوده‌اند. روسیه به‌ویژه پس از تحریم‌های غرب پس از الحاق کریمه در سال2014، خرید طلای خود را سرعت بخشیده است. جالب‌توجه است که اکثر کشورهای این فهرست، اقتصادهای نوظهور هستند. این کشورها احتمالا برای محافظت در برابر خطرات مالی و ژئوپلیتیک موثر بر ارزها، به‌ویژه دلار آمریکا، اقدام به ذخیره طلا می‌کنند. در همین حال کشورهای اروپایی نیز از جمله سوئیس، فرانسه، هلند و بریتانیا بر اساس چارچوب توافق‌نامه طلای بانک مرکزی، بزرگ‌ترین فروشندگان طلا بین سال های 1999 تا 2021 بوده‌اند. در سال2022، بانک‌های مرکزی جهان 1136تن طلا به ارزش حدود 70میلیارد دلار خریداری کردند. ترکیه که تا اکتبر2022 تورم سالانه 86درصدی را تجربه کرد، بزرگ‌ترین خریدار در سال2022 با سهم 13درصدی از کل خرید طلا در جهان بود و در این سال 148تن به ذخایر خود اضافه کرد. چین نیز با افزایش 62تن به ذخایر طلای خود در ماه‌های نوامبر و دسامبر، در بحبوحه افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک با ایالات‌متحده، همچنان به خرید طلا ادامه داد و در سال2022 سهم 5درصدی را از کل خرید جهانی این فلز گرانبها کسب کرد. به‌طور کلی، بازارهای نوظهور روندی را که در دهه2000 آغاز شده بود، ادامه دادند و خریداران عمده طلا در جهان هستند. در همین حال، دو سوم (حدود 741تن خرید رسمی طلا) در سال2022 گزارش نشده است. به گفته تحلیلگران، خریدهای گزارش‌نشده طلا احتمالا از کشورهایی مانند چین و روسیه بوده که با هدف کاهش نقش دلار در تجارت جهانی به دنبال دورزدن تحریم‌های غرب هستند.

پیش‌بینی تقاضای طلا در سال‌2023

انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در حوزه طلا در سال2023 افزایش یابد و تقاضای صندوق‌های قابل معامله و معاملات خارج از بورس طلا -که طی سال2022 کاهش یافته بود- در سال2023 از تقاضای شمش و سکه طلا پیشی بگیرد. عملکرد پایدار طلا در سال 2022، به‌رغم جریانات مخالف ناشی از افزایش نرخ دلار، تمایل سرمایه‌گذاران را مجددا برانگیخت. ازآنجاکه سرمایه‌گذاران سطح احتمالی حداکثر نرخ بهره را نیز درنظر گرفته‌اند، افزایش نرخ‌ها مشکل کمتری ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این، تداوم تضعیف دلار آمریکا، ریسک‌های فزاینده رکود، تداوم همبستگی بالای بازدهی اوراق قرضه و افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک، مبنای رشد تقاضای طلا در سال2023 را تشکیل خواهند داد. دور از ذهن است که خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی جهان با سطح سال2022 مطابقت داشته باشد؛ زیرا ممکن است به‌دلیل پایین بودن سطح ذخایر، افزایش ظرفیت تخصیص‌های موجود را محدود کند، اما تاخیر گزارش‌دهی برخی بانک‌های مرکزی از میزان خریدهای طلای خود به این معنی است که لازم است درجه بالایی از عدم اطمینان -عمدتا به سمت بالا- در انتظارات آتی اعمال شود. انتظار می‌رود تقاضای حوزه ساخت جواهرات به طلا نسبت به سال2022 انعطاف‌پذیرتر شود؛ ولی از طرفی با توجه به نقش پررنگ چین، ممکن است کاهش تقاضای آن بر کاهش تقاضای جهانی نیز تاثیرگذار باشد. انتظار می‌رود با بازگشایی اقتصاد چین پس از کووید-19 و با توجه به افزایش تقاضا و محرک رشد آن برای حوزه جواهرات، شتاب درخوری برای افزایش تقاضای طلا در این کشور ایجاد شود؛ اگرچه بازگشت‌های مکرر کووید را نیز باید به‌عنوان یک جریان مخالف بالقوه درنظر داشت. اگر قیمت‌های محلی در هند نیز در سطح بالایی باقی بماند، ممکن است تقاضای طلا در این کشور در سال2023 با کندی ادامه یابد. انتظار می‌رود عرضه کل طلا در این کشور نیز به‌دلیل توسعه فعالیت‌های موجود و افزایش تولید، رشد داشته باشد.

نفع سرمایه‌گذاران از تحولات طلا

تحولات در بازار طلا اهمیت بسیار بیشتری نسبت به واقعیت‌های تاریخی دارند. این تحولات به عملکرد قیمت، نوسانات نسبتا کم و اثربخشی آن به‌عنوان یک عامل تنوع‌دهنده در پرتفوی سرمایه‌گذاری کمک می‌کند. طی 30سال گذشته، قیمت طلا در جهان بیش از 6برابر شده و از حدود 330دلار در هر اونس به 1814دلار در هر اونس در پایان سال2022 رسیده که به استثنای بازار جهانی سهام، در مقایسه با سایر بازارها از جمله اوراق قرضه، بازدهی به مراتب بالایی داشته است. بازدهی طلا در سال2022 حدود یک‌درصد بود و برخی از تحلیلگران افزایش قیمت طلا در سال2023 را به‌دلیل احتمال کندترشدن سرعت افزایش نرخ بهره توسط فدرال‌رزرو آمریکا پیش‌بینی می‌کنند که افزایش مزبور با رشد تقاضای بانک‌های مرکزی جهان با هدف تنوع‌بخشی به ذخایر و کاهش در معرض دلار قرارگرفتن، پشتیبانی خواهد شد.  شمش و سکه نیز همچنان تقاضای بالایی را به‌علت بازگشایی مجدد اقتصاد چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده در بازار جهانی طلا خواهند داشت. طبق پیش‌بینی گلدمن‌ساکس، انتظار می‌رود بهای جهانی طلا تا پایان سال2023 به حدود 1860دلار در هر اونس برسد.